De fiscaal gedreven brievenbuseconomie van Nederland ligt onder vuur. Met name Starbucks deed in het Verenigd Koninkrijk veel stof opwaaien. Multinationals ontwijken belasting in andere landen door een lege huls in Nederland te vestigen. Michiel Spanjers stelde in een opiniestuk Het Financiële Dagblad van 29 januari dat dit geen schande is, maar een praktijk waar Nederland trots op moet zijn. De heer Spanjers was tot voor kort direct werkzaam voor Jan Kees de Jager als politiek assistent op het Ministerie van Financiën en wordt dus geacht goed op de hoogte te zijn van het veranderende krachtenveld op het gebied van internationale fiscaliteit. Daarom is deze uitspraak zo opvallend.
Een andere visie heeft Robin Fransman (tevens FTM columnist en adjunct-directeur van het voormalige HFC). Hij stelt onder meer dat het een misverstand is dat grootschalige ontwijking van belastingen via Nederland plaatsvindt. Dit is volgens Fransman simpelweg de manier waarop multinationale ondernemingen hun financiële stromen organiseren.
Brievenbuseconomie
Beide visies laten zien dat de trust sector en haar lobbyisten een ernstig gebrek aan zelfreflectie hebben. We hebben gezien wat de gevolgen van het ontbreken aan zelfkritiek in de financiële sector kunnen zijn. Het wachten is op nieuwe bezuinigingen na het hoofdstuk SNS. Het probleem van de brievenbuseconomie is dat deze niet alleen schade aan zichzelf toe kan brengen, door ongestoord door te gaan met het faciliteren van grootschalige belastingontwijking, maar dat ze vooral schade toe kan brengen aan de bredere financiële sector van Nederland.
Het financiële centrum Amsterdam bestaat voor krap 10 procent uit trust gerelateerde activiteiten. De resterende 90 procent, grofweg 35.000 medewerkers van de wholesale finance activiteiten, verdeeld over de effecten en optiehandel, banken, verzekeraars, pensioenfondsen en fund managers, hebben geen belang bij een verre neef die hen in hun val mee kan sleuren. Vertrouwen is de belangrijkste grondstof in financiële markten. Zeker nu de Amsterdamse effectenbeurs weer op eigen benen moet staan en nog maar één van de vier Nederlandse systeembanken op eigen kracht de storm sinds Lehman Brothers heeft doorstaan, is een goede reputatie een schaars goed. Als altijd gaat het te paard en komt het te voet.
Amerikaanse revolutie
Het is ook triest om te zien dat een sector die in de 19e eeuw Amsterdam tot een van de meest innovatieve financiële centra van de wereld maakte nu een stoorzender is. ‘Eendracht maakt macht’ was een administratiekantoor dat was opgezet door de Amsterdamse burgerij om de Amerikaanse revolutie financieel te ondersteunen in de 18e eeuw. Aan de ene kant gaf het in de VS grote obligaties uit en aan de andere kan gaf het in Amsterdam kleinere en verhandelbare certificaten uit. Dit innovatieve systeem groeide na Napoleon uit en zo kon in Amsterdam gehandeld worden in effecten die de aanleg van de spoorwegen in de VS mogelijk maakte.
Het maakte financiële relaties over grote afstand mogelijk zonder grote instellingen, het verlaagde de transactiekosten en was de voorloper van wat we tegenwoordig securitiseren noemen. Het werd veel later gekopieerd in Londen en New York. In het voetspoor van deze investeringen ontstond de financiële journalistiek in Nederland. Deze certificaten, zogenaamde 'Amerikaantjes', domineerden tot WOII de Amsterdamse effectenbeurs en zouden tot de jaren 70 blijven bestaan. De drijvende kracht achter deze activiteit was de Amsterdamse trust industrie.
Deze klassieke functie binnen het Amsterdamse financiële centrum, het verzorgen van de uitgifte van effecten en de afhandeling van de handel, verloor in de periode van globalisering langzaam aan gewicht. In deze periode nam het aantal bedrijven dat over grenzen economisch actief was ook toe. De totale productie en handel dat plaatsvond binnen deze multinationale bedrijven nam explosief toe in de jaren 90. Volgens cijfers van het laatste World Investment Report van UNCTAD blijkt dat de activa van TNC’s wereldwijd zijn gestegen van 4.599 miljard dollar in 1990 tot 82.131 miljard in 2011. Dit betekende dat veel meer bedrijven dan voorheen, op legale wijze, fiscale trucage konden toepassen binnen het eigen bedrijf om de totale belastingdruk te verlagen.
Roaring Nineties
Wat kleinschalig begon groeide massaal in de wilde jaren negentig. In 1990 bedroegen de directe buitenlandse investeringen die door Nederlandse Bijzondere Financiële Instellingen (brievenbusfirma's) stromen 400 miljoen euro en stegen in 1999 tot bijna 4.000 miljard euro. In 2008 bereikten deze stromen een voorlopig hoogtepunt van 10.500 miljard euro.
Wat we zien is dat de trustsector door een combinatie van gunstige wetgeving en een pro-actief Ministerie van Financiën enerzijds, en door ontwikkelingen op de schaal van de wereldeconomie anderzijds, uitgroeide tot een reusachtig belastingparadijs. Vooral de laatste tien jaar is dit een ongecontroleerde explosieve groei geweest waarbij ook banken en schaduwbanken betrokken zijn geraakt.
De regering-Obama heeft een omvangrijk programma in gang gezet dat vanaf 2014 grote negatieve effecten gaat hebben voor Nederland. Dit programma heet de Foreign Account Tax Compliance Act (FATCA) en gaat leiden tot een ongekende transparantie van de kapitaalstromen van bedrijven en personen uit de VS. Nederland is het land dat verreweg de meeste investeringen uit de VS ontvangt. Deze stegen van 240 miljard dollar in 2005 tot 595 miljard dollar in 2011. Maar het percentage brievenbussen dat deze investeringen ontvangt steeg in deze periode van 65 procent in 2005 tot 77 procent in 2011. Bij investeringen uit Portugal naar Nederland is dit percentage zelfs tot boven de 95 procent gegroeid sinds de crisis.
Wijsheid
De recente discussie in het Verenigd Koninkrijk heeft ook in andere landen tot vragen geleid. In Duitsland gaan we dit voorjaar een debat zien. Vorige herfst was dit het geval in Portugal en het EU parlement. Ook de Europese commissie is op verschillende fronten bezig. Op 11 december 2012 kondigde de Commissie aan dat het een uitgebreid anti belastingontwijking programma wil opzetten omdat het totale verlies aan belastingopbrengst door ontwijking en ontduiking in de EU meer dan de 1.000 miljard per jaar zijn. Als laatste is er een groeiende focus op Nederland vanuit organisaties die zich met schaduwbankieren bezighouden. De BIB, de FSB en het IMF zien in dat de brievenbussector grote kapitaalstromen herbergt die de stabiliteit van het financiële bestel kunnen bedreigen.
De vraag is of het wijsheid is dat de ex-lobby organisatie van de financiële sector, HFC, waar ook de gemeente Amsterdam in participeerde, geen enkele vorm van zelfreflectie heeft laten zien. Zolang de brievenbussen in Amsterdam op grote schaal openstaan voor kapitaalstromen uit bevriende landen bestaat het risico dat het imago van Amsterdam afglijdt van de bakermat van de effecten en optiebeurs naar een type Kaaiman Eilanden zonder palmbomen. Dit zou het aanzien van Amsterdam als financieel centrum en daarmee het vestigingsklimaat ernstige schade toebrengen. Het wordt tijd dat de financiële sector in Nederland haar prioriteiten helder krijgt. De tijd van keihard ontkennen is nu echt voorbij.
Auteur: Rodrigo Fernandez
Lees ook: FTM.nl
