Ze was veertien toen de terreurgroep ISIS haar dorp Hardan binnenviel, vrouwen en kinderen kidnapte, en mannen vermoordde. Deze zomer is dat tien jaar geleden. Voor de nu 24-jarige Kovan Ido Xorto waren dat tien jaren van verkrachtingen, angst, indoctrinatie, geweld en dwang.
De laatste jaren, sinds de val van ISIS in 2019, zat ze verborgen bij een familie in het ISIS-familiekamp Al Hol in Syrië. Met haar zoontje en dochtertje, die het gevolg zijn van verkrachtingen door ISIS-mannen. Ze heeft zich moeten bekeren en mocht alleen nog Arabisch spreken. Haar was opgedragen een valse naam te gebruiken om niet op te vallen. Want als ze in handen van haar volk, de yezidi’s, zou vallen, dan zou ze zeker worden vermoord, zo was haar wijsgemaakt.
Kovan Ido Xorto werd vorig week eindelijk gevonden, toen de Syrisch-Koerdische autoriteit die het kamp runt een grootscheepse zoekoperatie hield naar wapens en ISIS-infiltranten. Want het kamp, waar meer dan 60.000 mensen wonen, is berucht om de rol van radicale vrouwen, die er een klein kalifaat in stand houden en via donaties uit het Westen ISIS aan geld helpen.
Tijdens de tiendaagse operatie werden wapens en munitie gevonden, die meestal in of naast de tenten begraven waren, evenals explosieven en zelfs een RPG-granaat. Veertig ISIS-leden werden opgepakt, sommige hielden zich verborgen in tunnels. Onder hen zou ook een leraar zijn om kinderen in het kamp te onderwijzen over de radicale vorm van islam die ISIS aanhangt.
Ontvoerd
Toen ISIS in augustus 2014 de Iraakse provincie Sinjar binnenviel, ontvoerde ze meer dan 6400 yezidi’s. De afgelopen jaren zijn ruim 1200 vrouwen, ruim 300 mannen, en ruim 2000 kinderen bevrijd. Sommigen via reddingsacties in het ISIS-kalifaat, anderen vrijgekocht door hun familie en weer anderen zijn teruggevonden in Turkije en andere buurlanden. Familieleden blijven speuren naar hun vermisten, en vinden hen soms terug via foto’s op sociale media.
Er worden nog bijna 1250 vrouwen en meisjes en ruim 1400 mannen en jongens vermist. De Koerdische president Nechirvan Barzani, die een speciaal bureau heeft ingesteld om hen te vinden, heeft onlangs nog bezworen dat zijn kantoor doorgaat ‘zolang zelfs er nog maar een yezidi ontvoerd is’.
‘Ze hebben mijn leven vernietigd. Ik ben verkocht en gekocht als een schaap,’ zei Kovan Ido Xorto over haar jaren in het kalifaat. Net als de meeste ontvoerde yezidi-vrouwen was meerdere keren doorverkocht als seksslaaf. Op een bepaald moment was ze met zes anderen in huis bij een oudere man die Abu Jaafar heette en haar sloeg als ze seks met hem weigerde.
Al-Holkamp
De afgelopen jaren zijn in Al-Holkamp tientallen yezidi-vrouwen gevonden. Dat is geen sinecure, want de ISIS-families dreigden hen of hun kinderen te vermoorden als ze ook maar iets over hun werkelijke achtergrond zouden laten blijken. Veel vrouwen hebben zich daarom in hun lot geschikt. Vermoed wordt dat er nog tientallen en wellicht honderden vrouwen in het kamp verborgen zitten.
Om hen te vinden stuurt de familie vanuit Iraaks Koerdistan foto’s van hun vermiste dochters en zusters naar de Syrische Koerden, die ze gebruiken om naar hen te zoeken tussen de ISIS-families in het kamp. Als ze iemand ontdekken, bestormen Koerdische commando’s ’s nachts de tent waar de vermiste vrouw met de ISIS-familie slaapt. Zo kan ze dan in veiligheid worden gebracht.
Vrouwen die na zo’n lange tijd worden bevrijd hebben niet alleen te kampen met ernstige trauma’s. De meeste vrouwen die nu nog vastzitten hebben kinderen van ISIS-mannen die door hun eigen gemeenschap niet worden geaccepteerd. Omdat de Iraakse wet ze vanwege het geloof van de vader ziet als moslim, maar vooral ook omdat het yezidi-geloof geen gemengde huwelijke toestaat.
Veel yezidi-vrouwen zijn dan ook gedwongen hun kinderen af te staan, als de enige manier om met hun familie herenigd te worden. Anderen hebben kans gezien met de kinderen naar Europa te gaan waar de yezidi-gemeenschap iets liberaler is.
Contact
Kovan Ido Xorto heeft inmiddels eindelijk na vele jaren weer telefonisch contact gehad met haar familie in Iraaks Koerdistan. Wat er verder met haar gebeurt is onduidelijk; alle yezidi-vrouwen die uit Al-Holkamp komen worden eerst enige tijd opgevangen in Syrië om hen te helpen acclimatiseren. Maar de kans dat ze zich daarna bij haar familie kan voegen lijkt niet erg groot.
Een bijkomend probleem is dat zo’n 200.000 van de in 2014 uit Sinjar gevluchte yezidi’s nog altijd in tentenkampen in de Koerdistan Regio wonen. Deze kampen zijn niet bepaald de beste plek voor getraumatiseerde vrouwen die bovendien door een deel van hun gemeenschap als gevallen vrouwen worden beschouwd.
Voor vrouwen als Kovan is er na veel gedoe door de Iraakse overheid bij wet een speciaal slachtofferfonds gecreëerd, dat echter in de twee jaar dat het bestaat nog maar aan enkele honderden overlevenden een uitkering heeft uitbetaald. En tot schrik van yezidi-activisten wordt in het Iraakse parlement momenteel een amendement op de wet besproken waarbij de yezidi’s niet langer genoemd worden als benefactor.
Dat zou gedaan zijn opdat ook sjiitisch-Turkmeense en christelijke slachtoffers ervan kunnen profiteren, maar yezidi’s noemen de wet een van de weinige goede dingen die de overheid voor hen heeft gedaan. Ze zien de wijziging als een aanval. ‘Het Iraakse parlement heeft zich nooit over de redding van yezidi-vrouwen (uit Al-Hol, JN) gebogen, en heeft de wet alleen maar aangenomen omdat er druk is uitgeoefend’, aldus de klacht.
Ontruimd
Bovendien wordt gezegd dat alle ontheemdenkampen in Irak komende zomer zullen worden ontruimd, waarbij geen sprake is van een uitzonderingspositie voor de yezidi’s. Wat er met hen zal gebeuren is onzeker en velen laten zich daarom naar Europa smokkelen. Terug naar Sinjar is voor de meeste ontheemde yezidi’s geen optie.
De provinciehoofdstad Sinjar ligt zeven jaar na de bevrijding van ISIS nog steeds in puin, en slechts enkele tienduizenden yezidi’s zijn naar huis teruggekeerd. Terwijl andere Iraakse steden (zoals Mosul en Ramadi) na de oorlog tegen ISIS grotendeels weer zijn opgebouwd met Iraaks geld, en vooral met hulp uit het buitenland, zijn er in Sinjar vrijwel alleen privé-initiatieven voor de wederopbouw.
De stad is onder controle van Iraakse milities, en komt met enige regelmaat onder Turks vuur te liggen omdat yezidi-brigades met banden met de Turks-Koerdische PKK zich bij hen hebben aangesloten.
Omdat er ruzie is tussen Koerden en Bagdad, is er ook nauwelijks een functionerend bestuur. Wie terugkeert na jaren in de kampen komt terecht in een regio zonder overheid waar geweld onderdeel is van het dagelijks leven.
