Het liefst zou het kabinet de zelfstandigenaftrek meteen afschaffen, maar voor de verkiezingen durven PvdA en VVD dat niet aan. Volgens Hans de Boer van VNO-NCW zouden ze daarmee minstens 200.000 zzp'ers de bijstand in jagen. Dat en meer, in week 9 van 2015.
De toekomst van de zelfstandigenaftrek blijft de gemoederen bezighouden. Wat was dat ook alweer, die zelfstandigenaftrek? Ondernemers met een eenmanszaak (dus niet een bv) mogen 7.280 euro van hun winst aftrekken voordat ze daar belasting over betalen. Als ze tenminste meer dan 1.225 uur per jaar in hun bedrijf steken. En nog niet van Drees trekken.
Waarom krijgen zelfstandigen die aftrek? Omdat ze meer en andere kosten moeten maken dan werknemers. Denk aan reserveringen om een periode te overbruggen waarin ze tijdelijk minder inkomsten hebben. Werknemers hoeven geen premie te betalen voor hun werkloosheidsuitkering, dat doen hun werkgevers. Zelfstandigen hebben geen werkgever, dus die moeten hun eigen spaarpotje aanleggen. Dat gaat ten koste van hun winst en van hun inkomen nu.
Doodsbang voor te veel zzp'ers
Opeenvolgende kabinetten hebben het altijd een goed idee gevonden om in de inkomstenbelasting rekening te houden met de kosten en risico's van het zelfstandig ondernemerschap. Niet gek, want anders zou daar in feite een boete op staan. En dat kan niet de bedoeling zijn. Althans: tot voor kort kon dat niet de bedoeling zijn.
Het huidige kabinet van PvdA en VVD is doodsbang dat er te veel zelfstandigen komen, met name zelfstandigen zonder personeel. Die zouden namelijk niet bijdragen aan innovatie, geen werkgelegenheid creëren, de schatkist alleen maar geld kosten, en het stelsel van sociale zekerheid ondermijnen bovendien.
Afschaffing van de zelfstandigenaftrek moet mensen bij wie niet het echte ondernemersbloed door de aadren vloeit, ervan weerhouden om voor eigen rekening en risico te gaan werken. Als die "schijnzelfstandigen" lekker in loondienst blijven, is de redenering, draaien de werkgevers op voor de kosten van hun sociale zekerheid en hoeven ze geen belastingkorting te krijgen.
Politieke realiteit
Bij gebrek aan deugdelijk onderzoek zijn dat allemaal uiterst betwistbare aannames, maar ze zijn helaas wel deel van de politieke realiteit. In 2012 wist de PvdA de afschaffing van de zelfstandigenaftrek al opgenomen te krijgen in het regeerakkoord met de VVD. De uitvoering daarvan echter liep stuk toen een meerderheid in de Tweede Kamer zich gevoelig toonde voor protesten uit de samenleving.
Daarmee was de angel echter nog niet uit de discussie. De commissie Van Dijkhuizen nam in 2013 het idee om de zelfstandigenaftrek af te schaffen over in zijn advies over de hervorming van het belastingstelsel. Over de grote lijnen van die hervorming konden de PvdA en de VVD het niet eens worden, maar de argumenten tegen de zelfstandigenaftrek hadden hun werk gedaan.
Momenteel is in opdracht van het kabinet een ambtelijke werkgroep bezig met een breed onderzoek naar zzp'ers. Daarbij is de zelfstandigenaftrek een cruciaal onderwerp. Tijdens de hoorzittingen die de werkgroep vorig jaar organiseerde, kon het niemand ontgaan dat topambtenaren van met name Financiën en Sociale Zaken een broertje dood hebben aan de fiscale compensatie van de kleine zelfstandige.
Zelfstandigenaftrek naar nul
Afgelopen Prinsjesdag durfde minister Dijsselbloem (PvdA) het nog niet aan om de zelfstandigenaftrek om zeep te helpen. In de raming van de belastinginkomsten tot 2020 bleef die een gegeven. Maar de paarden en de koets stonden nog niet in de koninklijke stallen of staatssecretaris Wiebes (VVD) liet al blijken dat hij er wel klaar mee was.
Sindsdien gaan vriend en vijand ervan uit dat de ambtelijke werkgroep – als zij dit voorjaar met haar rapport komt – zal aanbevelen om de zelfstandigenaftrek in een paar jaar tijd tot nul terug te brengen. Een tikkende tijdbom, zeker voor een kabinet dat toch al op weinig steun in de samenleving mag rekenen.
Op dat politiek gevoelige karakter van het voornemen om de zelfstandigenaftrek af te schaffen, hintte voorzitter Hans de Boer van VNO-NCW afgelopen maandag in een interview in het FD. "Dat rapport is bijna klaar," zei hij, "maar publicatie zal pas na de verkiezingen gebeuren."
200.000 extra mensen in de bijstand
Anders dan zijn voorganger Wientjes heeft De Boer duidelijk sympathie voor zzp'ers. Toen het FD hem naar de zelfstandigenaftrek vroeg – de krant ageert daar al jaren tegen – stak hij zijn mening niet onder stoelen of banken.
"Er zijn zo'n 800.000 actieve zzp'ers", stelt De Boer vast. "De totale zelfstandigenaftrek bedraagt 1,8 miljard (…) Stel je voor dat de overheid zo dom zou zijn om die te schrappen. Dan heb je al snel 200.000 extra mensen in de bijstand. Dat kost 4 miljard per jaar," rekende hij voor.
"Wij zien het zzp'erschap, inclusief de bescheiden aftrek, als een geweldig effectief middel om de arbeidsparticipatie te verhogen," concludeert De Boer. "Als we de aftrek niet hadden, hadden we hem nu moeten bedenken."
VERDER IN HET NIEUWS
Wat ook nog boven de markt hangt: de vervanging van de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) door de Beschikking Geen Loonheffingen (BGL) en de bijbehorende "webmodule". Daarmee zou de fiscus beter verschil kunnen maken tussen "echte" zzp'ers en neppers die het alleen maar om de zelfstandigenaftrek te doen zou zijn. Dit najaar weigerde de Tweede Kamer akkoord te gaan met het plan dat staatssecretaris Wiebes daarvoor had ingediend.
Zowel direct belanghebbenden (organisaties van zzp'ers en van hun opdrachtnemers) als onafhankelijke adviescolleges (waaronder de Raad van State) zagen het nut en de noodzaak er niet van in. En wat meer was: zij vreesden een aanzienlijke toename van de administratieve lasten.
Afspraken per sector
De staatssecretaris mocht pas terugkomen, vond een kamermeerderheid, als hij serieus met de zzp-organisaties had gesproken over de alternatieven zij hadden aangedragen. Het heeft even geduurd, maar dat lijkt er nu alsnog van te komen. In een brief aan de kamer schrijft Wiebes dat hij binnenkort echt om tafel gaat met de zzp'ers.
Grootste wens van organisaties als FNV Zelfstandigen en ZZP Nederland is een aanpak waarbij per sector afspraken worden gemaakt over wanneer er sprake is van een arbeidsrelatie tussen opdrachtgever en ondernemer en wanneer van een (verkapt) dienstverband. Dat zou beter werken dan de algemene en dus voor meerderlei uitleg vatbare criteria die Wiebes tot nu toe aan de gehele markt wil opleggen.
EN DAN NOG DIT
Op het journalistieke crowdfunding platform Yournalism is al bijna 6.500 euro opgehaald voor een onderzoek naar de maatschappelijke discussie over zelfstandigen zonder personeel. Welke standpunten worden er ingenomen en welke belangen zitten daarachter?
Doneren kan nog tot en met 23 maart. Dan is het onderzoek klaar en worden de eerste resultaten gepresenteerd, bij Seats2Meet in Utrecht. Donateurs krijgen daar een uitnodiging voor en ontvangen bovendien gratis het e-boek. Meer informatie op de projectpagina.
Pierre Spaninks schrijft iedere zondag over zzp’ers in TPO Magazine. Hij is ook hoofdredacteur van het hierboven genoemde crowdfunding project.
