Alle krantenuitgevers en hoofdredacteuren trokken wit weg toen ze hoorden wat er in het regeerakkoord was afgesproken over zzp’ers: wie niet minimaal 15 tot 18 euro per uur krijgt, wordt straks als werknemer aangemerkt, met alle kosten en rompslomp van dien voor hun opdrachtgever. De bedoeling is om schijnconstructies recht te zetten die ooit voornamelijk door de (semi-)overheid zelf bedacht en in praktijk gebracht werden. De werkelijkheid is dat een eerbiedwaardige bedrijfstak die geen enkele blaam treft pardoes aan de rand van de afgrond wordt gebracht.
Want wat moeten de dagbladen zonder krantenjongens? Al sinds mensenheugenis rust heel het krantengebouw op een geolied bezorgstelsel dat elke dag opnieuw meer dan een miljoen kranten op tijd en vrijwel foutloos in heel het land op de deurmat doet ploffen, een service die uniek is in de wereld. Vooral daardoor is nergens ter wereld de dagbladdekking, en daarmee de graad van geïnformeerdheid van de bevolking, zo hoog als juist in Nederland.
Opa dood
Dat hele stelsel is zonder bemoeienis van de overheid tot stand gekomen, en draaide dankzij de bewonderenswaardige inzet van de bezorgers tot nu toe probleemloos. Het gaat om eenvoudig, karig betaald handwerk, waarvoor desalniettemin vele duizenden mensen zich dagelijks in weer en wind vol ijver inzetten. Daarbij gedragen ze zich als echte ondernemers: praktisch, zelfredzaam en flexibel. Fiets of scooter stuk? Dan regelen ze zelf een vervangend vervoermiddel. Griepje of opa dood? Dan regelen ze doorgaans zelf informeel een vervanger. De onontkoombare conclusie is: slecht beloond of niet, de gemiddelde krantenbezorger doet zijn werk graag, consciëntieus en met trots.
Zo’n zelfdragend maatschappelijk verschijnsel is veel waard, niet alleen economisch maar ook moreel en in termen van geestelijke volksgezondheid. In de eerste plaats biedt het eerzaam werk en inkomsten aan mensen die merendeels elders niet gemakkelijk aan de bak komen. Waren het vroeger voornamelijk schooljongens die zo een voor adolescentenbegrippen stevige cent bijverdienden, nu zie je ook veel migranten die er een compleet beroep van gemaakt hebben. Al die mensen zouden de paradepaardjes van Rutte en Asschers participatiesamenleving moeten zijn. Maar van enige waardering van de kant van “Den Haag” is geen sprake. Net als zo veel mogelijk andere zzp’ers moeten krantenbezorgers linksom of rechtsom in het spuugdure, inflexibele en doorgebureaucratiseerde werknemerskeurslijf gedwongen worden.
Economische zelfmoord
Dat gaat zonder meer het einde betekenen van de krantenbezorging. Om te beginnen zijn krantenbezorgers als werknemer veel te duur. De uitgever die probeert zoveel extra kosten in de abonneeprijs te verdisconteren, pleegt economische zelfmoord. Maar dat is niet het enige. Bezorgers veroorzaken als werknemer ook nog eens extra kosten doordat het hele zelfredzaamheidsaspect verdwijnt. Een werknemer doet niks als zijn scooter niet start en meldt zich gewoon absent bij een griepje, dat lost de werkgever maar op. Het resultaat van dat alles is dat door al die onverhaalbare extra kosten de krant ter ziele gaat en de bezorgers achter de geraniums belanden – als ze die tenminste nog kunnen betalen – want ander werk ligt voor deze mensen niet voor het oprapen. Wie is daar nu mee geholpen?
Het zwaard van Damocles dat in het regeerakkoord de kranten en hun bezorgers boven het hoofd gehangen wordt, is maar één voorbeeld van de destructieve effecten die de onbedwingbare neiging van politieke partijen en de overheid om de maatschappij tot in de haarvaten te reguleren heeft. Andere laagdrempelige sectoren zijn op dezelfde manier al goeddeels om zeep geholpen, waarna steevast de verkeerden met de vrijkomende poet gingen lopen.
Oppastantes
Een decennium of twee geleden werd bijvoorbeeld de kleinschalige informele kinderopvang door torenhoge diploma- en huisvestingseisen compleet onmogelijk gemaakt, waarna handige “ondernemers” een stelsel van spuugdure, grootschalige, maar zeker niet altijd betere kinderdagverblijven opzette. Toch vroeg ondanks de exorbitante prijzen en de vele misstanden die daar bleken voor te komen, van ongeïnteresseerd, naargeestig personeel tot vieze toestanden en zelfs grootschalig misbruik, niemand zich ooit af of de oppastantes en -oma’s die het werken onmogelijk was gemaakt niet toch zo hun voordelen hadden.
Net zo erg verging het de thuiszorg en de wijkverpleging. Beide zijn bij een vergrijzende bevolking van onschatbaar belang, maar degenen die daar dagelijks hun ziel en zaligheid in leggen, worden door de overheid al sinds jaar en dag uitgeknepen, wegbezuinigd of als incompetent afgeserveerd. Wel, je hebt geen hbo-diploma nodig om een verband aan te leggen of iemand te helpen aankleden. Wel toewijding, veerkracht en doorzettingsvermogen. Maar toch zijn door zogenaamde professionalisering en botte bezuinigingen inmiddels enorme aantallen prima functionerende zelfredzame hulpen en verzorgenden van hun werk beroofd, zonder dat er iets voor terugkwam.
Rafelranden
Het zijn allemaal voorbeelden van door tekentafeldenken aan formatietafels en in ambtelijke burelen veroorzaakte, grootschalige vernietiging van maatschappelijk kapitaal. Het wordt tijd dat men zich realiseert dat ook bij wet- en regelgeving geldt dat jeder Konsequenz führt zum Teufel.
Toen ik voor het eerst op de vijftiende verdieping van een torenflat een najaarsstorm meemaakte, schrok ik me rot van het heen en weer slingeren van het gevaarte, als een stroperige aardbeving. Geen staartklok bleef lopen, het springtouw aan de kapstok wiegde danig heen en weer. Achteraf hoorde ik dat dat zwaaien juist moest: zonder die speling zou het gebouw bij de eerste storm breken en instorten.
Zo is het ook met de samenleving. Elke moderne maatschappij is zó complex dat het onmogelijk is om hem compleet in regels te vatten. Zonder speling gaat het schuren en gaan dingen stuk. Kieren en naden zijn onontbeerlijk, rafelranden en ietwat onduidelijke sectoren. Daar gebeuren vast dingen niet helemaal volgens het tekentafelboekje gaan. Maar voor de meeste gevallen geldt: ze gebéuren tenminste, en dat is altijd beter dan “operatie geslaagd, patiënt overleden.”
