Zomergasten 2018 is afgelopen. Nu is het moment om de kritische balans op te maken: wat hebben we geleerd? Welke gast was de beste? Mag de presentator nog een seizoen blijven? Wie willen we volgend jaar zien, wie had er absoluut niet in gemogen? Welke ongestelde vraag had absoluut gesteld moeten worden?
Maar dan is er ineens de laatste aflevering, met psychotherapeut Esther Perel. Spontaan wordt iedereen stapelverliefd op een zestigjarige vrouw die meer dan zes talen vloeiend spreekt. Die met een Frans-Vlaams accent vertelt over overspel, de Holocaust en moderne dans. De drie uren vliegen voorbij. Heel Nederland zoekt op Google of er misschien een kansje is om relatietherapie bij dokter Perel te volgen. Ook Nederlanders die niet eens relatieproblemen hebben. Of zelfs maar een relatie. Geen mens is nog kritisch op Zomergasten – want we kregen vanavond de perfecte Zomergast te zien.
De perfecte Zomergast
Waarom was Esther Perel de perfecte Zomergast? Niet per se omdat ze de eerste in tijden (in jaren?) was die interviewer Janine Abbring geëmotioneerd over haar eigen pijn liet praten. Al was dat een mooie passage die naar meer smaakte – want ik ben na twee seizoenen met deze presentator tot de conclusie gekomen dat ik niet minder, maar méér van haar wil weten. Verleng dit verhaal nog eens met een jaartje, VPRO. En Janine, laat jezelf dan in 2019 nog ietsje meer zien. Wij zijn het waard.
Ook niet omdat de Zomergast in het midden van de aflevering met het zwaarst mogelijke geschut kwam. De documentaire Shoah, over de nazi-kampen waarvan haar beide ouders overlevenden zijn. Het fragment dat Esther Perel heeft meegebracht is huiveringwekkend. En toch, in alle eerbied: ook zonder dit thema was deze aflevering van een memorabel niveau geweest.
Ook niet, ten slotte, omdat seks goed verkoopt. Esther Perel is een Zomergast die in de eerste minuten al over ‘erotische verbeelding’ spreekt, en moeiteloos over vreemdgaan praat op onze nationale tv. Fragmenten laat zien over de paddenstoelvorm van het mannelijk geslachtsdeel, of over het faken van het vrouwelijk orgasme. Oehlala! Maar zelfs zonder die seksuele spanning hadden Esther en Janine ons de perfecte zondagavond geboden. Simpelweg omdat Perel haar vak voortreffelijk verstaat.
Het Gesprek
Wat is het werk van een therapeut? Misschien in eerste instantie: ons laten voelen wat de enorme waarde van het gesprek is. Wat is die waarde van het gesprek? Dat je de tijd neemt om woorden uit te wisselen met een medemens. Dat je daardoor dichterbij die medemens komt. En dichterbij jezelf. Dat op die manier alles wat jouw ziel raakt, je ineens helder voor ogen staat. Zonder dat je nog kunt of wilt vluchten in het leven van alledag doemen ze op: kunst, liefde en trauma. Dood, hoop en God. Het verleden, wie je nu bent, wie de ander is.
Esther Perel wist in gesprek met Janine Abbring al die dingen bij elkaar te krijgen. Bijvoorbeeld toen ze zei: ‘Soms is het slachtoffer van de ontrouw niet het slachtoffer van de relatie’. Of: ‘Vroeger zochten we onze extase, zingeving, transcendentie in de wereld van religie, van God. Nu zoeken we dat in een partner, in een soulmate‘. Of: ‘Vroeger was je 18 en begon je iets met iemand. Nu ben je 28 en word je erkend door iemand vanwege het identiteitsproject dat je zo mooi ontwikkeld hebt.’ In al die losse opmerkingen verbindt de Zomergast identiteit en liefde, zingeving en religie, toen en nu met elkaar – waarbij ze kunst en politiek niet achterwege laat.
Hoe vaak praten we nog met elkaar?
Aan het eind van deze drie uur durende conversatie moeten wij ons als publiek de prangende vraag stellen: hoe vaak doen wij dit nog? Praten over dingen die er echt toe doen. De tijd nemen om een ander drie uur lang diep in de ogen te kijken, alsof de één een therapeut is en de ander een journalist, en andersom. Doen we dat nog met onze ouders, die hun eigen geschiedenissen hebben? Doen we dat nog met onze partners, die hun eigen belevingswereld hebben? Doen we dat nog met onze vrienden, die we in een tijd van sociale media vaker, maar oppervlakkiger dan ooit spreken? En over media gesproken: nemen we ooit nog verhalen tot ons die verdergaan dan korte soundbites uit De Wereld Draait Late Night Boulevard met de mening van tafeldame Peter R. de Dijkshoorn – van Kasbergen?
Het antwoord is nee. Stel je voor dat ik zeg: ‘Je mag je geld voor dit artikel terugvragen als je in 2018 met meer dan één persoon drie uur achter elkaar over het leven hebt gepraat’. Dan merken Blendle/Cafeyn en ik daar niets van, want niemand doet dat ooit nog. Behalve therapeuten, dus, zoals Esther Perel. En Janine Abbring, de presentator van Zomergasten. Die elk jaar weer bovenop een verzopen caravan gaat zitten om te kijken welke dingen er komen bovendrijven als je geheel tegen de tijdgeest in iemand de tijd nog eens geeft.
Het meest waardevolle ritueel
Zomergasten 2018 is afgelopen. Ik zou nu zuur kunnen doen over Louis van Gaal en Pieter Waterdrinker, de mannetjes die de controle over hun uitzending iets te graag in eigen hand hielden. Maar come on. We kregen levenslessen uit Titanic van Louis van Gaal. Dat is toch mooi? En Waterdrinker vertelde over hoe hij opgroeide in een familiehotel in Zandvoort. Waar hoor je zoiets nog? Laat staan Romana Vrede, die het gesprek soms ongemakkelijk maakte en hyperpersoonlijk aanschoof met lessen uit de opvoeding van haar zoon. Of Marleen Stikker, die urgente en actuele thema’s als een virtuele vakvrouw in hoog tempo en op dito niveau aan de man bracht. Zelfs minister Eric Wiebes kreeg het niet voor elkaar om drie uur lang alleen maar een saai VVD-pr-verhaal te houden, en vertelde over hoe hij als jongen de Opzij in zwartwit las. En hoe hij survivalt in de wilde natuur.
Van elke gast, van elk verhaal, van elk fragment kun je iets vinden. Maar Esther Perel liet als laatste Zomergast van het jaar zien: ten diepste gaat het niet om de losse meninkjes van de gasten, van de presentator, van de kijkers, van de recensenten. Het gaat om het meest waardevolle en meest bedreigde ritueel dat de mensheid kent: het gesprek zelf. Zolang dat gesprek op diep niveau wordt gevoerd kunnen de tegenstellingen die ons verdelen worden overwonnen. Maakte het ons deze avond nog uit of we links of rechts waren, man of vrouw, religieus of atheïst, oud of jong? Ik dacht het niet. Want het ging om ons leven en om dat wat ons bindt.
Dus lang leve het gesprek – lang leve de uitgetrokken tijd, lang leve de open ontmoeting, lang leven de zorgvuldig gekozen woorden. Lang leve Zomergasten, waarvan we misschien later zullen concluderen dat het een van onze meest waardevolle tradities was. Een publiek uitgezonden herinnering van het belang van het primairste en moeilijkste dat mensen onderling kunnen hebben: contact van hart tot hart.
Over de auteur:
Alain Verheij is theoloog en schreef een boek over de Bijbel. Elk jaar recenseert hij Zomergasten op Blendle/Cafeyn. Zoals bijvoorbeeld: Louis van Gaal, Marleen Stikker, Eric Wiebes, Arjen Lubach, Claudia de Breij, Pieter Waterdrinker.
