Zwitserland als stadsstaat is waarschijnlijk de goedkoopste optie. Zoals ook Singapore ervoor kiest alle voedsel te importeren. Maar de Zwitserse bevolking wil het prachtige Alpenlandschap behouden en een Zwitsers product waar hij van op aan kan. Dat is wat de kiezer vorig weekend in de stembus liet zien: 78,7 procent voorstanders.
Het lijkt welhaast een uitslag van een dictatuur, maar Zwitserland is één van de meest democratische landen ter wereld. Minstens vier keer per jaar wordt de bevolking geraadpleegd. Het referendum van 24 september over voedselzekerheid behaalde met de helft van de stemgerechtigden (50,03%) een relatief hoge opkomst.
Markus Ritter, voorzitter van het Schweizer Bauernverband en zelf biologisch boer, toont zich verheugd met de uitslag. Hij ziet het als een blijk van waardering. Een pluim van het volk aan de Zwitserse boer. Een aanmoediging van de burgers die een hoge standaard waarderen en een hoge prijs willen betalen voor een duurzaam geproduceerd lokaal product.
En dat de boer een beter product moet produceren en dat de eisen nergens strenger zijn dan hier, vindt hij niet meer dan logisch. “Als wij dezelfde kwaliteit zouden produceren als andere landen, waarom zouden wij dan een hogere prijs krijgen?”
Resultaat van het referendum is dat voedselzekerheid wordt opgenomen in de grondwet. Het wetsvoorstel (zie kader) was weinig controversieel. En dus wint iedereen: consumenten die verzekerd zijn van duurzaam geproduceerd voedsel; boeren die een mandaat kregen van de bevolking, omdat ze duurzaam en lokaal produceren; en maatschappelijk groeperingen die strijden voor milieu en dierenwelzijn. Zelfs voedselimporteurs weten het voorstel in hun voordeel uit te leggen.
En dat is dan meteen ook de grootste wanklank: het levert niks concreets op. Geen regulering over intensivering of juist extensivering van de landbouw. Voedselproductie, landschap en biodiversiteit zijn van belang, maar er volgen geen regels of consequenties. De landbouw in Zwitserland is vele malen duurder dan die in omringende landen, toch wordt de sector niet beschermd met extra protectionistische maatregelen.
Vrijhandel wordt niet aan banden gelegd, eerder werkt het in het voordeel van eerlijke handel: Importproducten dienen aan dezelfde hoge standaarden te voldoen als Zwitserse producten. Voor bedrijven die exporteren naar Zwitserland betekent het dat ze aan de strengste eisen moeten voldoen, maar het levert hen ook vele malen meer op dan produceren voor de lokale bevolking. Zeker in ontwikkelingslanden, waar dus ook niks verandert voor de lokale bevolking en kleinschalige boeren.
Zwitserlands is één van de rijkste landen ter wereld en hoeft zich daarom geen zorgen te maken om de voedselvoorziening, zou je denken. Het initiatief voor de grondwetswijziging kwam van boerenorganisaties die het juist helemaal niet zo vanzelfsprekend vinden dat de Zwitserse burger elke dag voldoende, gezond en duurzaam eten op z’n bord heeft.
De bevolking van 8 miljoen groeit elk jaar met 1,1 procent, terwijl het landbouwareaal afneemt. Zo vertoont de toch al magere zelfvoorzieningsgraad van amper 50 procent een negatieve trend. Daarbij wordt de markt steeds volatieler, alsook het klimaat, maar vooral ook de politieke situatie in importlanden.
‘Ik heb nee gestemd’
Bovendien is landbouw in dit berglandschap ontzettend duur. Het inkomen van een boer bedraagt gemiddeld minder dan 54.000 euro. Hiervan komt grofweg de helft uit de staatskas. De boer produceert daarmee het duurste voedsel van Europa.
Desondanks blijft de burger de boer trouw. Winkeltourisme valt ontzettend mee volgens Manfred Bötsch, hoofd duurzaamheid bij Migros. Slechts 15% van het voedsel wordt over de grens gekocht.
Toch zijn veel Zwitserse kiezers, voornamelijk boeren, erg ontevreden met het voorstel zoals het nu op tafel ligt. Het is een verwaterd product van politieke onderhandelingen dat elke inhoudelijke betekenis verloren heeft.
Bötsch vertelt trots dat Migros de meest duurzame retailer ter wereld is. Geen supermarkt stelt strengere voorwaarden op het vlak van milieu, biologische productie en dierenwelzijn.
Vraag je hem wat hij in het stemhokje heeft gedaan, dan zegt hij stellig: ‘Ik heb nee gestemd! We hebben een sterke lijn nodig over waar we met de landbouw heen willen. We horen nu de natuurliefhebbers juichen dat ze meer biologische landbouw willen. En er zijn zelfs boeren die in de uitslag een vrijbrief zien om intensiever te gaan produceren.’
‘Het oorspronkelijke voorstel ging meer over lokale productie’
Op Hof Lamperdingen, vlak buiten de stad Lucerne runt Joseph Burri een vleesveehouderij met 40 tot 50 vleeskoeien en eenzelfde aantal jongvee op 50 hectare grond. Hij is blij met de uitslag, maar had het wetsvoorstel graag anders gezien.
Het probleem met de nu aangenomen wetstekst is volgens Burri dat er voor boeren helemaal niets gaat veranderen. Hij had veel liever over het oorspronkelijke voorstel gestemd, waarvoor hij zelf nog handtekeningen heeft verzameld. De door de Bauernverein geformuleerde tekst ging veel sterker in op lokale productie. ‘Veel consumenten willen regionaal geproduceerde productie en minder import.’
Met de tekst die er nu ligt, blijven we afhankelijk van de import, aldus de veehouder. Burri wijst erop dat veel importeurs een hogere prijs berekenen omdat ze weten dat Zwitsers rijk zijn. ‘Zo kosten ook landbouwmachines hier meer dan in het buitenland.’ De Bauernverein is een kleine boerenorganisatie. ‘Om meer steun te krijgen, sleutelde het grotere Schweizer Bauernverband aan de tekst. Het Zwitserse parlement stelde vervolgens een geheel eigen voorstel op, waarna de boerenorganisaties hun eigen tekst teruggetrokken.’
De vleesveehouder bevestigt dat als gevolg hiervan sommige boeren hebben tegengestemd. ‘Ik begrijp dat wel. Degenen die echt gefocust zijn op een lokaal product, zijn bang dat importeurs hierdoor juist nog meer vrij spel krijgen. Niet alleen boeren vrezen dat, maar zeker ook veel burgers.’
Burri ziet de uitslag van het referendum als een aanmoediging. ‘Dat burgers niet alleen aardig zijn als ze hier met me praten, maar dat ze ook menen wat ze zeggen. Het is een signaal aan de politiek dat een groot deel van de burgers achter ons staat.’
Zwitsers wetsvoorstel 104a: voedselzekerheid
In het referendum werd de Zwitserse kiezers gevraagd te stemmen voor of tegen wetsartikel 104a:
Om de levering van voedsel aan de bevolking te waarborgen, creëert de Confederatie de vereiste voorwaarden voor:
-het behoud van de basis voor landbouwproductie en in het bijzonder landbouwgrond;
-een voedselproductie, aangepast aan de lokale omstandigheden, die efficiënt gebruik maakt van natuurlijke hulpbronnen;
-een landbouw- en voedselsector die beantwoordt aan de eisen van de markt;
-grensoverschrijdende handelsbetrekkingen die bijdragen aan de duurzame ontwikkeling van de landbouw- en voedselsector;
-voedsel gebruiken op een manier die natuurlijke hulpbronnen behoudt.
© Marc van der Sterren
