Hij oogt als een underdog. Klein van stuk, casual kleding. Waarschijnlijk lopen er honderd look-a-likes van hem rond in homeland Massachusetts. Schijn bedriegt. Daar kom je snel achter als hij begint te praten over zijn thema’s: Leiderschap en systemen.
Hij daagt zijn gehoor uit. 'Wat is een leider? De baas…? Laat me niet lachen. Leiderschap heeft niets met positie te maken. Iemand met een fors postuur en een diepe stem… Haha.'
'Het is veel complexer. In mijn visie zijn leiders, mensen die naar voren stappen, risico’s nemen, zich kwetsbaar durven opstellen en zich openen vanuit hun hart.'
Zie het bedrijf als een familie
Senge geldt in eigen land en ver daarbuiten als een business goeroe. Hij werkte onder meer voor grote bedrijven als Ford, Shell, Chrysler en Harley Davidson. Zijn bekendheid dankt hij vooral aan zijn baanbrekende boek ‘De vijfde discipline’, over ‘lerende organisaties’. Verder geeft hij les aan de MIT School of Management van het Massachusetts Institute of Technology. Hij propageert in zijn werk het ‘systeemdenken’.
'Een systeem in mijn visie kun je het beste vergelijken met een familie. Het is de kunst om dat geheel in harmonie te houden. Maar kijk eens hoeveel gedoe je in je familie kunt hebben, zonder dat het de bedoeling is om elkaar pijn te doen? Zo gaat het in bedrijven ook. Teams zijn vaak geen echte teams, er bestaan veel eigen agenda’s en dat zorgt er voor dat we slecht samenwerken.'
'Leiderschap heeft niets met positie te maken'
'Denk maar eens aan organisaties waar je hebt gewerkt. Managers zijn voortdurend bezig met de waan van de dag, met het blussen van onbeduidende brandjes. Het is zo menselijk… We zijn het gewoon gaan vinden dat afdelingen elkaar tegenwerken en dat medewerkers die goede vragen stellen of zaken anders willen aanpakken, als lastig worden gezien. Directies spuiten medewerkers liever zo snel mogelijk in de kleur van de zaak, dan dat ze discussies aangaan.'
Managers moeten de organisatie écht kennen
Senge is duidelijk. Op die manier kun je als bedrijf niet optimaal presteren. Al zijn hele leven bestudeert hij organisaties. De laatste jaren trekt hij van leer tegen het commerciële en cijfermanagement, waarbij het uitsluitend gaat om winst, winst en nog meer winst.
De oorzaak ligt volgens hem bij de eenzijdige opleiding die managementscholen bieden, en dan moet hij als docent ook zijn hand in eigen boezem steken. 'De afgelopen vijftig jaar is het denken in winst alleen maar gegroeid. De scholen hebben studenten geleerd dat je zonder veel bagage als manager aan de slag kunt. Dat is een verkeerde gedachte. Vroeger kwam je pas op leidinggevende functies terecht als je de organisatie écht goed kende. Dat zorgt voor verbondenheid met medewerkers, producten en klanten. Het lijkt wel of senioriteit niet meer belangrijk is. Ik probeer mijn studenten te leren dat alleen maar winst maken, zorgt voor scheve relaties binnen bedrijven.'
Crisis is geen bad luck
Echte leiders komt hij zelden tegen bij bedrijven. Het is té eenvormig. 'Zo lang organisaties bezig blijven om ‘de laatste vis’ uit de zee, te vangen, worden de problemen alleen maar groter. Het moet écht anders. Een crisis is geen bad luck. Het is gewoon het gevolg van handelen.'
Gelukkig is Senge geen doemdenker. Eenmaal op zijn praatstoel is er geen houden aan. Hij pakt zijn systeem er weer bij. 'Het allergrootste systeem kunnen we niet zien, maar met zijn allen zijn we er wel onderdeel van. Alles gebeurt met een reden. Reflecteer eens.'
En ondanks we het grotere geheel niet kunnen zien, raadt Senge iedereen aan wel vanuit die gedachte te handelen.
Leven is geen problemen oplossen
'Ga eens na wat jij de wereld te bieden hebt. Wat zijn jouw gaven? Maak die zichtbaar in de omgeving waarin je werkt. Leer van anderen wat hun kwaliteiten zijn en werk samen. Het vermogen om sneller te leren, door beter te werken, is de grootste voorsprong die je als bedrijf kunt nemen op je concurrenten.'
'Helaas is werken vaak problemen oplossen. Daar zijn we met zijn allen ontzettend goed in, zeker de managers op kantoor Het kost alleen heel veel energie. Ik denk dat iedereen het verschil kent en voelt tussen energie die je gebruikt om dingen te doen die je niet leuk vindt en energie die vrijkomt als zaken wel leuk zijn. Het leven is meer dan problemen oplossen. Goede bedrijven zorgen dat hun medewerkers creatief zijn en dat onderlinge relaties goed zijn.'
'Senioriteit lijkt niet meer belangrijk'
Dat schreeuwt om leiderschap. Senge leunt tevreden achterover. 'Mensen willen waardevol werk doen. Dat houdt ze bij de les. Daarvoor moet het bedrijfsdoel authentiek zijn. Waarom bestaat het bedrijf? Dat is een ander doel dan alleen winst maken. Een goede leider moet dat kunnen uitleggen.'
Als eerste cijfer een onvoldoende
Hoe zijn we dan toch zo ver gekomen? Senge pauzeert even en haalt diep adem… Het onderwijs. 'Vanaf kind af aan, moeten we al gedrag afleren en wordt onze creativiteit niet gestimuleerd.'
Zo is hij nog boos over het feit dat zijn zoontje van 5 destijds met een onvoldoende voor zijn tekening thuis kwam. 'Het was het eerste cijfer dat hij ooit kreeg. Een onvoldoende! Denk je dat ie nog wilde tekenen?'
'Mijn vrouw, die in de kunst zit, was nog bozer dan ik. Wij dus naar school. Blijkt zijn lerares een net afgestudeerd meisje te zijn en ze zegt ‘ik moet wel cijfers geven, want dat wordt van mij verwacht en anders kan ik mijn baan kwijtraken.'
'Zij kan daar weinig aan doen. Het is heel moeilijk om een baan te vinden als jonge leraar. Ik geloof dat dat in Nederland ook zo is. Dan pas je je aan. Dat begrijp ik. Maar die schoolleiding begrijp ik niet, met dit soort eisen aan hun leraressen.'
‘Kun jij ook niet zingen?’
Hij dist nog een anekdote op. 'Een klasgenootje van mijn zoon, moest in de pauzes binnenblijven, want hij verstoorde met zijn gedrag de les. Hij kon niet op zijn stoel blijven zitten en zijn mond houden. Ja, als er nou één behoefte had aan een pauze was hij het wel. Dat soort maatregelen. Het is om gek van te worden.'
Tot besluit: 'Kinderen zijn het belangrijkst in het hele systeem. Zij hebben de toekomst. Ieder mens heeft een levenslange drive om te leren. Wat doen scholen? Ze vertellen je de hele tijd wat je niet kunt. Zeg eens eerlijk: hebben ze jou vroeger ook verteld dat je niet kon zingen?'
(Met dank aan het Eerste Huis)
