Hij was net afgestudeerd als scheikundige toen Primo Levi, vierentwintig jaar oud en joods, werd opgepakt en gedeporteerd naar Auschwitz III-Monowitz, het werkkamp dat nog in aanbouw was. Begin 1944 kwam hij daar aan, op die ‘planeet vol spoken’, waar niets leefde ‘behalve machines en slaven, en de eerste meer dan de laatsten’. De kleine, tengere Italiaan werd tewerkgesteld in de bouw. Zo ontmoette hij Lorenzo Perrone, een eenzelvige, zwijgzame, norse metselaar, met een verleden vol drank en geweld.
Juist deze landgenoot, een mede-Piëmontees zelfs, hielp Levi Auschwitz te overleven.
Met gevaar voor eigen leven en zonder enige uitleg verstrekte Lorenzo een halfjaar lang zijn hulpje elke dag een gamel soep, en als het kon wat brood. Ook stuurde hij namens Primo kaartjes naar het thuisfront om te laten weten dat hij nog leefde. Niet alleen het extra voedsel was voor Primo van levensbelang, maar vooral de hoopvolle wetenschap dat het kwaad niet alles en iedereen besmette. Zonder Lorenzo zou de naoorlogse wereld Primo Levi nooit hebben leren kennen als een van de meest fijnzinnige schrijvers over de Holocaust.
Tragische ondergang
In de biografie Een man van weinig woorden reconstrueert Carlo Greppi Lorenzo’s levenswandel, zijn beweegredenen en de vriendschap tussen beide mannen. Een relatie die eindigt met de tragische ondergang van de metselaar. Want terwijl Levi na de oorlog opbloeide (hij trouwde, vernoemde z’n twee kinderen naar zijn redder en maakte naam als schrijver), zakte Lorenzo juist weg in een diepe put. Hij had gezien waartoe de mens in staat was, en omdat zijn eigen goede rol was uitgespeeld, was het leven voor hem niet meer de moeite waard. Levi’s pogingen hem te helpen waren tevergeefs. Lorenzo stierf in 1952, achtenveertig jaar oud, na een arm, zwervend bestaan en dronken nachten in greppels.
Een dijk van een dramatisch gegeven. Jammer dus dat het bijzondere levensverhaal van Lorenzo te veel naar de achtergrond wordt gedrukt door het wetenschappelijke gehalte van deze biografie. Door de nadrukkelijke benoeming van de feiten, aannames en leemtes en Greppi’s complexe zinnen staat de auteur geregeld tussen de hoofdpersonen en de lezer in.
Waren de passages waarin de lezer het verhaal van Lorenzo en Primo kan meebeleven maar talrijker geweest. Want deze interessante geschiedenis en Greppi’s minutieuze arbeid hadden een meeslepender eindresultaat verdiend.
Carlo Greppi, Een man van weinig woorden. Het uitzonderlijke verhaal van Lorenzo Perrone die het leven van Primo Levi redde in Auschwitz (368 p.)
Vertaald uit het Italiaans door Hilda Schraa
Meulenhoff, € 24,99
