Dinsdag stemt de Tweede Kamer over een motie die de misdaden van de terreurgroep ISIS tegen de yezidi’s bestempelt als genocide. Eerder erkende het Belgische parlement dat al, net als het Europees Parlement en het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden.
En al heeft de VN-Veiligheidsraad die stap nog niet gemaakt, een VN-onderzoekscommissie kwam al wel tot dezelfde conclusie. Internationale erkenning van de gruwelen, waarbij duizenden yezidi’s vermoord zijn, vrouwen en kinderen tot slaaf gemaakt en een volk ontheemd raakte, is van belang voor de vervolging van de daders. Demissionair minister van Buitenlandse Zaken Sigrid Kaag zei in de Kamer dat Nederland zich inzet voor internationale erkenning van genocide. De Tweede Kamer wil met de motie ook de internationale druk opvoeren.
Nadia Murad, de overlever en Nobelprijswinnaar die de wereld rondreist voor de erkenning van wat haar volk is aangedaan, wijst erop dat het hoog tijd is dat de wereld alle mooie woorden over mensenrechten omzet in daden. Want zeven jaar na de inval van ISIS in de yezidi-provincie van Sinjar op 3 augustus 2014 worden nog steeds zo’n 2600 vrouwen en kinderen vermist.
Van de tachtig massagraven zijn er nog maar negentien geruimd. Veel yezidi’s leven in onwetendheid over het lot van hun geliefden. Nog maar een fractie van de 550.000 ontheemden keerde terug naar het grotendeels verwoeste moederland. En is er nog bijna niemand veroordeeld voor de moorden en ontvoeringen.
Cyclus
Volgens Nadia Murad is de veroordeling van ISIS-daders voor genocide en seksueel geweld essentieel. Opdat haar gemeenschap kan herstellen en herbouwen, en om herhaling van vervolging te voorkomen. Geweld wordt herhaald als straffeloosheid wordt geaccepteerd, zegt ze. Haar volk is door de eeuwen heen gemarginaliseerd, vervolgd en gedood. Terwijl de daders steeds vrijuit gingen. “Om deze cyclus te doorbreken, moeten rechtbanken duidelijk maken dat het schenden van onze rechten onacceptabel is.”
In Irak en Syrië gebeurt dat nauwelijks. In Irak worden ISIS-daders veroordeeld onder de terreurwetgeving en meestal ter dood veroordeeld, zonder dat de misdaden tegen de yezidi’s worden meegewogen. In Syrië heeft de Koerdische semiautonome regering die de ISIS-daders gevangenhoudt geen erkende juridische autoriteit voor dergelijke berechting.
In Irak zitten meer dan 41.000 mensen gevangen vanwege betrokkenheid bij de terreurgroep ISIS. Van hen zijn er ruim 22.000 veroordeeld. Voor terreur, en niet voor genocide, oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid. Een onbekend aantal is inmiddels geëxecuteerd.
Speciale rechtbank
Vanwege het belang van de berechting van ISIS-daders voor de slachtoffers, zijn in Iraaks Koerdistan plannen ontwikkeld voor een speciale rechtbank. Die is bedoeld voor daders die beschuldigd worden van genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. Daarbij zou worden gewerkt met de bewijzen die een speciaal team van Unitad heeft verzameld. Het Iraakse hooggerechtshof heeft de instelling van zo’n hof echter afgekeurd omdat het in strijd zou zijn met de Iraakse constitutie. De ontwerpwet die bij het Iraakse parlement in Bagdad ligt is daarmee geblokkeerd.
De teleurstelling onder yezidi-activisten is groot. Zoals bij Murad Ismael, een van de oprichters en oud-directeur van de yezidi-organisatie Yazda. Sinds 2014 hebben yezidi’s Irak gesmeekt zich aan te sluiten bij het Internationaal Strafhoof (ICC). En toen het dat niet wilde hebben ze de VN-Veligheidsraad gevraagd een tribunaal in te stellen om ISIS-daders te vervolgen. De raad wilde niet verder gaan dan een opdracht aan Unitad om bewijs te verzamelen. Nu is dat er en moeten er behoorlijke rechtszaken komen, zegt Ismael. “We eisen een rechtbank die we kunnen vertrouwen en die transparant is.”
Hij pleit voor een tribunaal waarbij in tegenstelling tot de rechtbanken in Irak, de rechtspraak open en publiek is. Zodat de wereld kan horen wat er is gebeurd met de yezidi’s. Dat kan de regio redden van een nieuwe golf van terreur, meent hij. Ismael stelt voor een sociale-mediacampagne beginnen onder de hashtag #Tribunal4ISIS.
Druk
Met het uitblijven van een transparante rechtsgang voor ISIS-daders in de regio, neemt de druk op rechtbanken elders in de wereld toe om (mannelijke en vrouwelijke) jihadisten een behoorlijk proces en bijbehorende straf te geven. En dat heeft resultaat, zoals half juni bleek uit de veroordeling van een Duits-Algerijns ISIS-lid in Dusseldorf. De 23-jarige vrouw kreeg een straf van zesenhalf jaar wegens misdaden tegen de menselijkheid. Het was de derde keer dat een Duitse rechter een ISIS-lid veroordeelde wegens misdaden tegen yezidi’s.
De vrouw en haar Duits-Turkse echtgenoot die nog voortvluchtig is, hadden in twee jaar zeven yezidi-vrouwen in hun huis, die ze ook weer doorverkochten. Een 14-jarige vrouw overleed echter. De Duitse vrouw sloeg de yezidi’s, dwong hen tot slavenarbeid en maakte hen gereed voor verkrachting door haar man.
Veel westerse landen zijn uiterst terughoudend in het repatriëren van hun staatsburgers uit de ISIS-kampen in Syrië, omdat ze vrezen hen bij gebrek aan bewijs onvoldoende te kunnen straffen. De Duitse veroordelingen laten zien dat er wel degelijk voldoende bewijs te verzamelen is, en dat daarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de getuigenissen van de slachtoffers.
Recent bleek dat ook in Nederland het Openbaar Ministerie ver wil gaan bij het zoeken naar bewijs voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Dankzij video’s die boven water kwamen van de executie van een legerofficier die de Syrische jihadist Ahmad al-K uitvoerde, kon het OM een straf van 27 jaar tegen hem eisen.
Steuntje
Minister Ferd Grappenhuis van Justitie zei in 2019 al dat er gespecialiseerde officieren van justitie waren die ISIS-strijders die in Nederland zijn kunnen vervolgen voor hun betrokkenheid bij internationale misdrijven. Waaronder genocide. Een bevestiging van de zijde van de Tweede Kamer dat wat ISIS yezidi’s aandeed als zodanig moet worden gezien, kan een steuntje in de rug zijn voor het OM om te zoeken naar bewijs en teruggekeerde ISIS-daders daarvoor actief te vervolgen.
Nadat de rechtbank de regering onlangs dwong een vrouwelijk ISIS-lid met haar kinderen uit Syrië te repatriëren, zullen meer van dit soort gevallen volgen. De gespecialiseerde officiers van justitie en hun teams krijgen het druk. Want de motie om de yezidi-genocide te erkennen valt niet langer te rijmen met politieke onwil om de eigen staatsburgers uit de ISIS-kampen terug te halen en te berechten voor hun daden als ISIS-lid.
Duitsland geeft het voorbeeld. Justitie in Nederland begint te volgen, en andere Europese landen kunnen niet achterblijven. Voor yezidi-slachtoffers is het vooruitzicht dat in ieder geval een aantal van hun moordenaars, beulen en verkrachters hun straf niet zal ontlopen van groot belang. Maar dat is het ook voor onze rechtspraak. Want een politieke erkenning dat de ISIS-misdaden tegen de yezidi’s neerkomen op genocide, moet gevolgen hebben voor de berechting van de daders.
