Plastic is (bijna) niet meer weg te denken uit ons leven. Het zit in tassen, flessen, speelgoed en kleding maar ook in producten waarvan je het niet zo snel zou verwachten zoals (baby)shampoo, make-up, sigarettenfilters en tandpasta. SUP (Single Use Plastic) zijn producten die één of een paar keer gebruikt worden en dan worden weggegooid. Dit plastic vormt, samen met vissersnetten, 70 procent van al het zwerfvuil in en rondom de Europese zeeën.
Wat is plastic eigenlijk?
De grondstof voor het meeste plastic wordt door chemische processen uit ruwe aardolie gemaakt. Zo’n 8 procent van de totale olieopbrengst wordt gebruikt voor plastic, net zoveel als heel Afrika aan olie gebruikt . De helft van deze hoeveelheid wordt gebruikt voor de energie om plastic te maken en de andere helft dient als grondstof voor het plastic zelf.
Veel plastic is nauwelijks zichtbaar, het zogenoemde micro plastic. Kleine plastic bolletjes worden bijvoorbeeld gebruikt om body te geven aan vloeibare producten zoals cosmetica, verf en schoonmaakmiddelen. Plastic kan zelfs zo klein zijn dat je het in kunt ademen. Denk maar aan die speciale geur van een nieuwe auto of een net geverfd huis.
Sommige van die hele kleine, onzichtbare plastic deeltjes zijn bekend onder de naam ´weekmakers´. Onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat weekmakers zoals Biphenol A (BPA) onze hormoonbalans beïnvloeden en de gezondheid schaden. De regering van Denemarken heeft daarom een aantal weekmakers verboden.
Plastic soepen
In Europa wordt meer dan 40 procent van plastic verpakkingen niet gerecycled maar gedumpt op zogenoemde ´landfills´. Via deze landfills komt veel plastic terecht in de zee. Het meeste plastic is niet biologisch afbreekbaar maar foto-afbreekbaar. Dit houdt in dat het onder invloed van licht uiteen valt in kleinere deeltjes plastic. Het verdwijnt niet. De deeltjes komen blijvend terecht in de oceaan.
Plastic in de oceaan ‘klontert’ samen en vormt enorme oppervlakten van plastic soep. De bekendste plastic soep drijft in de het noorden van de Grote Oceaan en is bijna 34 keer zo groot als Nederland. In totaal zijn er vijf grote plastic soepen die samen zo’n 21 procent van het aardoppervlak bedekken.
De reis van plastic
In de zee fungeert plastic als voertuig van vervuiling. Niet alleen doordat het zelf afval is, maar ook omdat allerlei chemicaliën (o.a. PCB’s) hechten aan het plastic. Een deel van het plastic zinkt naar de bodem, een deel komt terecht in een plastic soep, een deel wordt gegeten door vissen die weer gegeten worden door grotere vissen. Schildpadden, walvissen en vogels raken op die manier vol met plastic.
Plasticdeeltjes zijn niet verteerbaar en hopen zich op in de dieren. Dit leidt niet alleen tot sterfte, maar ook tot interne vervuiling want de vervuilende stoffen die eerst aan het plastic gebonden zaten, binden zich nu aan het weefsel van het dier. Als je vis eet, eet je niet direct plastic, maar krijg je wel het gif binnen dat aan het plastic gebonden zat.
EU verbod
Zwerfplastic in de zee vervuilt dus niet alleen het milieu, het vervuilt ook ons voedsel. Daarom verbiedt de Europese Unie vanaf 3 juli 2021 de productie en verkoop van eenmalig gebruikt plastic zoals wattenstaafjes, bestek, borden, rietjes, roerstaafjes en staafjes voor ballonnen. Het verbod geldt ook voor bepaalde soorten plastic bekers, voedsel- en drankverpakkingen en producten gemaakt van oxo-biologisch afbreekbaar plastic.
Eerder werd via regelgeving het gebruik van plastic tasjes al aan banden gelegd. We gebruiken in Nederland gemiddeld tweehonderd weggooi plastic tasjes per jaar. Supermarktketen AH kondigde onlangs eindelijk aan te gaan stoppen met de gratis tasjes op de groente- en fruit afdeling. In de schappen zien we nog heel veel in plastic verpakte producten, deelverpakkingen en groenten in plastic. Alles bij elkaar produceren we zo’n 30 kilo plastic afval per persoon per jaar.
Plastic reyclen – wassen neus
Het grootste deel van ons afval-plastic wordt opgehaald bij huis of brengen we naar het milieupark. Een aantal jaar geleden stelde de rijksoverheid de verpakkingsindustrie zélf verantwoordelijk voor de afvalverwerking van plastic en voor een circulaire kringloop. Overal verschenen inzamelbakken, burgers dumpten hun plastic en de gemeentes betaalden de verpakkingsindustrie om het plastic op te halen en te reclyclen. Dit bleek al snel een wassen neus.
De Volkskrant ontdekte dat veel restplastic (het overgrote deel) toch werd verbrand of verscheept naar Azië waar het alsnog gedumpt werd in de natuur. De verpakkingsindustrie mag volgens Europese wetgeving geen huishoudelijk afvoeren buiten Europa. Maar na sortering is het afval niet meer ‘huishoudelijk’ en voor bedrijfsafval zijn de regels minder streng. De verpakkingsindustrie zag een handige loophole in de wet…
Inmiddels werken de meeste gemeentes met na-scheiding. Afvalverwerker AVR bijvoorbeeld, die jaarlijks 430.000 ton restafval verwerkt van ongeveer 1,7 miljoen inwoners uit Den Haag, Utrecht, Leiden en Rotterdam. Bij AVR passeert ongescheiden afval langs verschillende installaties waarbij het plastic eruit gefilterd wordt.
Toch is scheiden niet de oplossing. Want maar 15 tot 20 procent van het ingezamelde plastic is geschikt voor recylcing. Dit komt door de technische diversiteit van plastic en vervuiling van het afval. Plastic is een verzamelnaam voor diverse kunststoffen (die niet allemaal geschikt zijn voor recycling) en in ons afval zit het allemaal door elkaar. Hierdoor is het heel lastig om een goed bruikbare grondstof te maken van recycled plastic.
Minder produceren en minder gebruiken
Om het plasticprobleem aan te pakken, moeten we veranderen aan de basis: minder plastic produceren en gebruiken. De politiek kan dit stimuleren door een strenger verpakkingsbeleid, stimuleren van duurzame innovatie in de (verpakkings-) industrie, verpakkingsloze verkoop, universele verpakkingen, zelf-vul-buffetten in winkels en statiegeld op (alle) plastic flessen, ook op wasmiddel en shampoo.
Maar de financiële belangen zijn groot en daarom gaat het langzaam. Om de industrie een handje te helpen, kun je als consument je koopgedrag afstemmen op minder plastic. Bijvoorbeeld door groenten te kiezen die niet in plastic verpakt zijn, je eigen boodschappentas en herbruikbare zakjes voor groenten en fruit mee te nemen, door zo min mogelijk producten met deelverpakkingen te kopen, door plastic verpakking bij snijbloemen te weigeren, enzovoort, enzovoort…
Om plasticafval te verminderen, is de beste oplossing ook het meest voor de hand liggend: wat we niet gebruiken, hoeft ook niet weggegooid te worden!
Kader
Een handige checklist om plastic te verminderen:
*Drink (gefilterd) kraanwater ipv water uit plastic flessen.
*Gebruik een jute of (organische) katoenen boodschappentas: ze zijn stevig en minder belastend voor de natuur.
*Koop groenten en fruit zoveel mogelijk op de markt en bij de (biologische) groenteboer waar ze producten nog verpakken in papier. Neem je eigen tas mee!
*Vermijd ‘handige’ deelverpakkingen bij koekjes en lekkernijen: allemaal extra plastic.
*Neem een mok mee als je de deur uit gaat voor take away en koffie en thee op het werk.
Milieu Centraal zegt op haar website dat plastic verpakkingen een slecht milieu-imago hebben, maar dat ze desondanks wel zinvol zijn omdat ze bederf en beschadiging van voedsel voorkomen. Ze benadrukken dat de milieubelasting van voedselverlies groter is dan die van verpakkingen. Ons advies: koop bewust in zodat je geen voedsel hoeft weg te gooien!
Meer weten?
5gyres.org
plasticsoupfoundation.org
seathetruth.nl
cleansea-project.eu
Beat the Microbeat App
Stichting De Noordzee en de Plastic Soup Foundation hebben een app ontwikkeld waarmee je kunt controleren of cosmetica microbolletjes bevat. Met je smartphone of camera scan je de barcode van het product. beatthemicrobead.org/nl
Foto van Brian Yurasits via Unsplash
