Engelen: ‘Mijn nieuwe woonplaats (nabij Arnhem – red.) confronteerde me op een heel indringende wijze met de problemen waar Nederland voor staat. Vanuit het oosten ziet Nederland, en zien de Nederlandse problemen, er toch anders uit dan vanuit de Amsterdamse Pijp, waar ik vierendertig jaar heb gewoond… Ook al behoor ik sociaaleconomisch én cultureel tot de welgestelden, ik ben de afgelopen jaren meer en meer zelf een boze burger geworden.’
De subtitel van uw boek Boze burgers en boeren is ‘Autopsie van een tijdperk’. Over welke periode hebben we het?
‘De boosheid van burgers en boeren is in de afgelopen decennia in verschillende periodes ontstaan en gegroeid. In het recente tijdperk-Rutte dat dertien jaren duurde, maar ook al na de Tweede Wereldoorlog, de jaren waarin minister Sicco Mansholt de Nederlandse landbouw en veeteelt op de schop nam, en ons voedselsysteem en landschap rigoureus werden getransformeerd. Dat duurde tot in de jaren 70. Agrarisch Nederland werd grootschalig en industrieel, met alle milieuconsequenties van dien.’
‘Om de boosheid van burgers te begrijpen is niet in het minst ook de omslag vanaf midden jaren 80 van belang, de rauwe neoliberale make-over die Nederland toen kreeg. Het kabinet-Den Uyl was eind 1977 geëindigd en onder Van Agt, die hem als premier opvolgde, zaten we in een macro-economische crisis. De inflatie was hoog, er was woningnood en de jeugdwerkloosheid was immens. Toen kregen we de kabinetten van Lubbers (1982-1994), die fors ingrepen in de sociale zekerheid en de publieke dienstverlening.’
‘Een goede graadmeter voor welvaart en welzijn van een land zijn de publieke bestedingen als percentage van het bruto binnenlands product. Eind jaren zeventig had Nederland nog het niveau van de verzorgingsstaat Zweden. De Paarse kabinetten van Kok (jaren 90 – red.) maakten de neoliberale samenleving af, hoewel er nog wel in 2006 het vermarkten van het gezondheidsstelsel overheen kwam. De publieke bestedingen als percentage van het bruto binnenlands product scoorden toen al aanzienlijk lager: inmiddels vergelijkbaar met het gure Verenigd Koninkrijk na Thatcher.’
Dit heeft iedereen oogluikend toegestaan?
‘Vooral de sociaaldemocraten van de PvdA zijn medeverantwoordelijk voor de shit waarin hun oorspronkelijke achterban nu zit. Voor het beschadigen van het welvaartspeil, voor slechtere gezondheid en levensverwachting, voor een afkalvend onderwijsniveau en voor meer onzekerheid bij mensen over de toekomst van hun kinderen en kleinkinderen. Toch bleven de effecten van de neoliberalisering nog deels binnen de perken door wat er op de woningmarkt gebeurde. Vanaf 1995 zijn de huizenprijzen verzesvoudigd. Lange tijd konden huiseigenaren de overwaarde omzetten in een consumptief krediet. Dat gaf een grote impuls aan de bestedingen. Het welvaartsgevoel dat het gaf, heeft de effecten van de neoliberalisering deels aan het zicht onttrokken.’
‘Na de millenniumwisseling werd toch wel duidelijk dat er ongenoegen broeide, protesten die in het voorjaar van 2002 zichtbaar werden door de grote verkiezingswinst van Fortuyn, vlak nadat hij was vermoord. De Lijst Pim Fortuyn (LPF) was echter binnen twee jaar weer verdwenen. Doordat ze zichzelf opblies, konden de weldenkenden lange tijd achterover leunen en veronderstellen dat alles goed ging. Ze dachten niet ‘wat hebben we verkeerd gedaan?’, maar: ‘die kiezers zijn gek, zij hebben die idioten gekozen’.
U heeft het vaak over de ‘weldenkenden’ en de ‘kletsende klasse’. Wie rekent u daartoe?
‘Mensen die theoretisch geschoold zijn — dus níet ‘hoogopgeleid’, want ik vind veel theoretisch geschoolden oerdom. Het zijn mensen met een hbo-, of academische opleiding die menen dat zij het privilege hebben om met rationele argumenten een juiste analyse van maatschappelijke vraagstukken te kunnen maken. Het publieke debat wordt in belangrijke mate door hen bepaald.’
Gnuivend: ‘Maar hun probleemanalyses zijn over het algemeen genomen verkeerd, en het zijn vaak slechte oplossingen waarmee ze komen. Ze hebben echter geen last van de consequenties van die verkeerde oplossingen. De gevolgen zijn doorgaans voor mensen die er niet over mogen meepraten.’
Ik ben de afgelopen jaren meer en meer zelf een boze burger geworden
Heeft u een voorbeeld?
‘Oh, een hele reeks. Neem de grote financiële crisis in 2008. Hét probleem was de te grote banken die te lage buffers hadden. Die er automatisch op vertrouwden dat de overheid ze wel zou redden als de nood aan de man kwam.’
Dat is ook gebeurd.
‘Ja, en vervolgens zorgden allerlei theoretisch geschoolden — economen, bankiers, ambtenaren en politici — ervoor dat alles bleef zoals het was. De buffers werden een beetje verhoogd, maar banken werden niet opgebroken en ze hielden de impliciete garantie dat de overheid ze zou redden als het weer nodig was.’
‘Verschillende analisten, waaronder ik, hamerden erop dat dit schijnoplossingen waren, maar ons geluid werd bedolven onder een eindeloos herhaald tegen-narratief. En ja hoor, twee jaar later kregen we de eurocrisis en herhaalde het drama zich. Ook toen zijn de risico’s afgewend op mensen die ze niet kunnen dragen.’
De eurocrisis — met Griekenland als de gebeten hond?
‘Door de financiële crisis hadden de EU-landen grote begrotingstekorten. Ze spraken af zo snel mogelijk hun staatsschuld te verlagen. Hun geconstrueerde narratief was dat ze anders een soort Griekenland zouden worden — wat gold als een afschrikwekkend voorbeeld. Dat moest koste wat het kost worden voorkomen. Nou, dat hebben we geweten. In 2010 begon het tijdperk-Rutte met bezuinigingen én lastenverzwaringen om te voldoen aan de criteria van het Verdrag van Maastricht (1992). Nederland zat zes jaar lang in een recessie. En opnieuw kwamen de negatieve effecten daarvan vooral bij de kwetsbaren terecht.’
Verkeerde probleemanalyses en oplossingen zijn er niet alleen op financieel terrein. Vaak lijken consequenties niet doordacht — in het onderwijs, het zorgstelsel, de jeugdzorg, de woningmarkt, de energietransitie.
‘Wat doen die theoretisch geschoolden de godganse dag daar in die torens in Den Haag? Kunnen ze tweede- en derde-orde-effecten van beleid niet doordenken? Ze creëren een werkelijkheid die overmatig complex is. Ook ik begrijp veel niet, maar omdat ik een hoger inkomen heb, kan ik kwesties uitbesteden aan bijvoorbeeld een belastingadviseur.’
Hoewel u tot de welgestelden hoort, zegt u ook boze burger te zijn geworden. Hoe zou u zichzelf beschrijven?
‘Ik behoor sociaaleconomisch tot de welgestelden, ongeveer tot de vijftien procent rijksten van Nederland. Ik ben theoretisch geschoold, gepromoveerd in de wijsbegeerte, en ik ben hoogleraar. Ik noem me financieel geograaf. Mijn vakgebied is nadenken over de inrichting van economie en financiële markten vanuit een niet-economisch perspectief. Ik ben namelijk niet als econoom opgeleid. Dat is een absolute zegen, want als er één discipline dom is, dan is het de economische.
Ik houd van literatuur en kijk geen televisie, ik houd van punk en new wave en niet van volksmuziek. Dus ik heb een wat snobistische smaak. Mijn positie verschilt nogal van die van veel andere verongelijkte burgers, maar in de afgelopen twintig jaar ben ik ze wel goed gaan begrijpen.’
Wanneer of waardoor begon dat begrip?
‘In 2008 publiceerde ik het boekje ‘Milde meritocratie’. Daarin schreef ik al dat ambtenaren bepaalden wat er in de klas moest gebeuren, zonder inbreng van leerkrachten, ouders en leerlingen. Het waren de radicale stelselherzieningen die het onderwijs in de afgelopen decennia voor de kiezen heeft gekregen.
Ik merkte dat theoretisch geschoolden de beleidsvelden domineren, terwijl ze weinig praktijkervaring hebben. Toch menen ze het recht te hebben om allerlei domeinen om te ploegen, zonder achterom te kijken wat de effecten ervan zijn. Dramatisch. Dit gebeurt al een jaar of dertig op allerlei leefgebieden. Burgers die er afhankelijk van zijn, kregen het er slechter door. Het is de domheid van de intelligentsia.’
En waar staat u politiek?
Lachend: ‘Links, in de klassieke zin van het woord, dus niet het links van de huidige sociaaldemocratie, want partijen als D66, GroenLinks, en PvdA hebben steeds het economisch rechtse beleid gesteund. Op culturele onderwerpen ben ik weer conservatiever dan het huidige links, dat daar juist erg progressief in opgaat.’
Zoals met diversiteit?
‘Dat soort onderwerpen. Die worden gebruikt als politieke markeringen. Ik ben erg voor rechten voor minderheden. Op een liberale manier — mensen moeten in vrijheid hun ideeën over wat goed leven is, kunnen leven — maar ik vind niet dat dat allemaal breed geëtaleerd hoeft te worden. Maar dat gebeurt wel veel. Arnhem, waar ik vlakbij woon, vervangt zebrapaden door regenboogstrepen en kondigt zo nu en dan dagen af voor nauw gedefinieerde culturele minderheidsgroepen.’
‘Het is moreel exhibitionisme. Hoe meer je dit soort dingen doet en ze als politieke markering beschouwt — “Bent u er voor of tegen? Wie tegen is, is onze politieke tegenstander” — hoe moeilijker het wordt om een brede mobilisatie te realiseren die hard nodig is om sociaaleconomisch terrein terug te winnen van de factor kapitaal.’
U schrijft regelmatig over oorzaken van groeiende onvrede in de samenleving en bent in goed gezelschap van onderzoekers als René Cuperus en Josse de Voogd (Atlas van afgehaakt Nederland) en bijvoorbeeld ook van SP-politicus Ron Meyer en de commissie-Remkes. Opmerkelijk is uw stelling dat veel onvrede verband houdt met thema’s als klimaat, natuur, landbouw en stikstof.
‘Die thema’s zijn geen hoofdoorzaak. Wel laat ik zien dat die erbovenop komen. Zonder dat de arbeidende klasse het in de smiezen had, werden de klassentegenstellingen steeds groter. Tegelijkertijd namen thema’s als natuur en klimaatopwarming politiek een steeds pregnantere plaats in.’
‘In principe heeft de arbeidende klasse veel baat bij minder energieverbruik, want dan kunnen ze hun geld ergens anders aan besteden. Ergo, als je de klassenstrijd wilt voeren, ligt de klimaatstrijd logisch in het verlengde. De klimaatstrijd is echter een onderwerp van de elite geworden, want de energietransitie begon aan de bovenkant. Weer zo’n onovertroffen domheid van de kletsende klasse.’
Met gesubsidieerde zonnepanelen?
‘En subsidies voor warmtepompen en elektrische auto’s. De onderkant werd aan zijn lot overgelaten en de arbeidende klasse werd met een opgeheven vinger toegesproken, omdat ze nog steeds een gehaktbal eet, terwijl de rijken wel naar verre oorden blijven vliegen.’
‘Als je cruciale groene technieken verbindt aan subsidieregelingen, kunnen die alleen benut worden door mensen met spaargeld en een eigen huis. Wie dan neerbuigend doet over mensen die ‘nog niet zover’ zijn, krijgt een respons die de energietransitie nog verder van huis brengt. Zie maar wat er in maart vorig jaar bij de Provinciale Statenverkiezingen gebeurde. De mega-overwinning van BBB was één grote proteststem van al die mensen die geen zonnepanelen konden kopen.’
Huh? Bij veel boeren en akkerbouwers staan juist windmolens op het land en vaak ook hebben ze zonnepanelen op de daken van hun schuren, of in de wei …
‘De boeren stemden om heel andere redenen op de BBB. Bovendien zijn dat er ongeveer 50.000. Daarmee verklaar je niet 1,4 miljoen stemmen voor BBB, ook in de steden. Burgers zochten een uitlaatklep voor hun onvrede.’
‘Het agro-industriële complex had zich briljant opgeworpen als de representant van de vervreemde burger. Terwijl landbouw notabene gedomineerd wordt door het grootkapitaal. Het grote geld had zich in de dracht van de arme boer gestoken om sympathie te werven bij burgers die boos zijn omdat de overheid niet naar ze luistert. Bijna anderhalf miljoen mensen gingen in zee met een partij die een verzinnebeelding is van protest.’
Dat BBB zich ‘vermomd’ had om boze burgers mee te nemen, vind ik een boude uitspraak. Was het niet een toevallig bijkomende factor?
‘BBB had niet verwacht dat haar electorale succes zo groot zou zijn. Wel had ze de regio’s grondig meegenomen in het beeld dat ze de protestpartij was. Denk aan de omgekeerde vlaggen die overal wapperden.’
Waarom gebeurde dit niet al jaren eerder, bijvoorbeeld met de PVV?
‘Herfst 2019 waren er al grote demonstraties met trekkers, maar niet veel later begon de coronapandemie en was het politieke landschap twee jaar lang bevroren. Toen begin 2022 corona wegebde, viel Rusland Oekraïne binnen, met als gevolg sterk gestegen energie- en voedselprijzen. De welgestelden, met gesubsidieerde zonnepanelen, warmtepompen en elektrische auto’s, hadden weinig last van de prijsstijgingen, terwijl de mindervermogenden bij wijze van spreken hun benzineauto maar aan de kant moesten zetten. Dit resoneerde met het stikstofprobleem, dat hét onderwerp was bij de verkiezingen in maart.’
U vindt klimaatverandering een belangrijk thema, waarom bent u er kritisch over dat linkse partijen dat onderwerp zo benadrukken.
‘Het benadrukken is juist heel goed, maar het klimaatbeleid dát gevoerd wordt, vind ik ontzettend dom. Hoe krijg je een breed draagvlak voor zo’n belangrijke en grote transitie? Door de benodigde technieken aan de onderkant van de samenleving terecht te laten komen. Daarmee creëer je steun voor verdergaand klimaatbeleid. Het omgekeerde is gebeurd. Een volstrekt verkeerde aanpak.’
En toen waren er nog verkiezingen voor de Tweede Kamer.
‘PvdA en GroenLinks wilden weer terug naar oude waarden en gingen met een gezamenlijke lijst de verkiezingen in, maar ze zeiden niet expliciet dat ze fouten hadden gemaakt en ze boden de burgers geen excuses aan. Geen wonder dat die zo hun bedenkingen hadden.’
‘Frans Timmermans als lijsttrekker was ook geen gelukkige keuze. Hij presenteerde zich als staatsman, terwijl hij een van de gezichten was van het desastreuse Rutte-II. Boze burgers willen graag iemand die voor hen vecht, die het kippenhok omver schopt. Dat kan Timmermans niet.’
‘Het verkiezingsthema “Samen kan het” was natuurlijk ook een onhandige keuze. Je moet toch weten dat burgers “samen” sterk associëren met de coronatijd: “Alleen samen krijgen we het virus eronder”. Die heeft tot veel polarisatie geleid: vier lockdowns, het gevoerde beleid en de vaccinatiecampagnes staan sterk ter discussie.’
Hoe vindt u dat er gereageerd is op de uitslag van november?
‘Het is een grof schandaal dat kiezers worden beschreven en besproken als ongeïnformeerd, leeghoofdig en racistisch. Nota bene vaak door mensen die erg woke zijn, en huiverig zijn om op tenen te trappen van mensen die een ander ras hebben of een andere seksuele voorkeur. Maar als het gaat over zogenaamde “tokkies” kunnen ze die blijkbaar eindeloos beledigen, en spuien ze de grofste grappen. Wees eens wat sensitiever hoe iets voor een ander werkt, zou ik zeggen.’
‘Trouwens, hoeveel theoretisch geschoolden doen wat ze wel van boze burgers eisen? Wie van hen heeft überhaupt die fucking verkiezingsprogramma’s gelezen? Gortdroog rotproza dat er toch niet toe doet. De meeste kiezers beperken zich tot een kieswijzer. Theoretisch geschoolden schatten hun eigen politieke kennis veel te hoog in.’
Maar toch, heeft het u verbaasd dat de PVV in de meeste gemeenten de grootste is geworden?
‘De omvang van de proteststem was groter dan ik had verwacht. Ik dacht dat de VVD zou winnen, wat ik met nadruk een deprimerende uitslag had gevonden. Ik had niet verwacht dat de PVV met de proteststem aan de haal zou gaan. Na de uitslag werd die aanhang zelfs groter, door de verongelijkte en zure reacties van de progressieven en de media.’
Maakt u zich geen zorgen over het taalgebruik van partijen als de PVV? Over de wellevendheid in de samenleving? Denk aan woorden als inferieur, tsunami, kopvoddentaks?
Grinnikend: ‘Juist de beleidstaal die het Nederlandse parlement gebruikt, vind ik afzichtelijk. De taal van de theoretisch geschoolde politici en ambtenaren uit de quasi-D66-achtige bubbel.’
‘Peter Mertens van de PvdA in België zei me dat hij de PVV-taal truttig vindt vergeleken met wat er in België gebeurt. “Daar schelden we elkaar verrot”, vertelde hij. Tweede-Kamerleden zijn volksvertegenwoordigers. Ze zijn er niet om ambtenaar onder de ambtenaren te worden. We moeten van onze lange tenen af en accepteren dat schelden geen pijn doet. Ik hoop dat de SP onder Jimmy Dijk het aandurft om links-populistische taal te gebruiken die praktisch geschoolden kunnen begrijpen. Wel vind ik de obsessie van de PVV met de islam echt bespóttelijk, maar de woordvondsten en de grofheid die daarbij hoort, heb ik geen moeite mee.’
Juist de beleidstaal die het Nederlandse parlement gebruikt, vind ik afzichtelijk
Ik las uw kritische noot over het Oekraïne-beleid. Dat Rutte grotere wapens wil sturen voor ‘onze strijd’ en ‘onze idealen’. Vanwaar die aanhalingstekens?
‘Dan noem ik weer Peter Mertens, die het woord “kampisme” gebruikt: tal van onderwerpen lijken tegenwoordig slechts twee kanten te hebben: voor of tegen. Je bent voor óf tegen militaire steun aan Oekraïne, voor óf tegen coronamaatregelen, pro óf contra minder boeren om het stikstofprobleem op te lossen. Door kampisme verdwijnen de nuanceringen.’
‘Nuanceringen over Oekraïne beginnen met erkennen dat het conflict mede veroorzaakt is door het oprekken van NAVO en EU richting de Russische invloedssfeer. Dan komt er natuurlijk een keer een reactie. Niet dat de NAVO en EU schuldig zijn aan het conflict, maar er is wel een geschiedenis waarin we niet buutvrij gaan. Nederland erkent dit niet en legt de schuld helemaal bij Poetin. De probleemdefinitie is: “Russisch imperialisme”. De oplossing: “we moeten Oekraïne steunen”.’
‘Nederland maakte al twee miljard euro over en daar blijft het niet bij. We hadden veel voorzichtiger kunnen zijn, en toen er toch een reactie van Rusland kwam, hadden we moeten aansturen op zo snel mogelijk onderhandelen om een modus vivendi tussen beide landen te vinden. Daar zijn goede historische voorbeelden voor. Als we niets doen, staat Poetin in de Baltische staten, wordt gezegd. Bull shit, dat is desinformatie, kijk hoeveel moeite het Russische leger heeft om die oostelijke provincies in Oekraïne in handen te krijgen.’
‘Bovendien, omdat we zelf niet willen vechten, zijn Oekraïense mannen feitelijk onze huurlingen. Wij voeren de oorlog financieel-economisch door sancties. Lachend: ‘Na de eurocrisis zijn die het domste dat de EU in haar geschiedenis heeft gedaan, want sancties hebben geen enkel effect op Rusland. Wel hebben de arme Europese burgers er last van, want de energiecrisis is het gevolg van die sancties. Wat ook niet in de EU doorsijpelt, is dat alleen de NAVO-leden tegen Poetin zijn. De rest van de wereld trekt zich er helemaal niets van aan.’
‘Bedenk dan ook dat we voor de energietransitie, voor de zonne- en windenergie batterijen nodig hebben waarin zeldzame metalen zitten. Wie delft die grotendeels, denk je? Rusland.’
In hoeverre beïnvloedde volgens u de terroristische aanval van Hamas op Israëlische burgers en de reactie van Israël in Gaza de uitslag van de verkiezingen?
‘Dat Wilders’ partij vlak voor de verkiezingen groter werd, had in belangrijke mate ook te maken met hoe er in de steden gereageerd werd op de oorlog in Gaza. Nederlanders van migrantenherkomst demonstreerden er met PLO- en Hamas-vlaggen, en ook progressieve witte theoretisch geschoolden deden mee. Een duidelijke aanwijzing was de klimaatmars op het Museumplein in Amsterdam, waar de Zweedse Greta Thunberg uitdrukkelijk solidariteit toonde met de Palestijnse zaak.’
‘Vanaf 7 oktober kregen we het beeld van de “radicale islam”. De thema’s asielzoekers, vluchtelingen en migratie resoneerden erin mee. Een buitenkans voor Wilders die een groot vriend van Israël is en een groot tegenstander van de radicale islam. Beide domineerden het nieuws tijdens de verkiezingscampagne. Dat gaf hem veel wind in de zeilen.’
Kan aangepraat chagrijn een rol spelen? Dat burgers gestimuleerd worden om ontevreden te zijn, doordat politici hun allerlei onvrede voorhouden?
‘Als je zegt dat woede is aangepraat, ontken je de stijgende armoede bij een steeds groter wordende groep Nederlanders, en dat steeds meer mensen zijn aangewezen op de voedselbank. Gemiddeld zijn de woonlasten veertig procent van het besteedbaar inkomen. In de afgelopen decennia werd de gezondheidszorg slechter, minder goed bereikbaar en duurder. Het OV is bijna onbetaalbaar, de voedsel- en energieprijzen zijn sterk gestegen. En kijk naar het onderwijs en de Pisa-scores van afgelopen november. Het is elitair en gemakzuchtig om te doen alsof die ervaringen van burgers alleen maar zijn aangepraat door populistische rattenvangers.’
En toen verscheen in NRC Wakker worden in een guur land (8/12/23), de column van Arjen van Veelen, die een betoog hield over “we”, en “ze”…
Interrumpeert: ‘Dat had míjn column kunnen zijn.’
… met verhitte discoursen als gevolg. De teleurstelling van burgers in de politiek lijkt te verschuiven naar onderlinge haat en nijd. Zelfs in familie- en vriendenkringen lopen we op onze tenen. Hoe ziet u dat?
‘De kletsende klasse was in shock. Die kreeg van Van Veelen, van mij en anderen te horen: steek je hand in eigen boezem. Haar eerste reactie was terug meppen — met columns, met cartoons en met makkelijke filmpjes waarin mensen op straat suggestief bevraagd werden over hun kennis van de grondwet. De boodschap: “Deze mensen zijn te dom om voor de duivel te dansen. Waarom hebben ze eigenlijk stemrecht?” Zeer ondemocratisch, natuurlijk. Mijn hoop — tegen beter weten in — is dat er toch een moment van bezinning komt.’
De neoliberale, grootschalig georganiseerde maatschappij loopt op haar tandvlees
Hoe nu verder?
‘Als we deze uitslag serieus nemen, moeten we dit rechtse, misschien wel extreemrechtse experiment maar aangaan. Mijn inschatting is dat het op niks uitloopt, want ik ben natuurlijk een socialist. In de tussentijd moeten mensen die zich ook socialist noemen, nadenken hoe ze authentiek, integer en strijdbaar een programma kunnen maken, waarmee ze de volgende verkiezingen wél naar hun hand kunnen zetten. Waarmee ze erin slagen om mensen mee te nemen naar een betere toekomst. Want de neoliberale, grootschalig georganiseerde maatschappij loopt op haar tandvlees en we hunkeren naar een andere inrichting van de samenleving waarin de publieke dienstverlening weer belangrijk is voor de kwaliteit van ons leven. Dus links moet gewoon aan de slag gaan. En dan bedoel ik het links van de SP. Die kan dat het beste.’
Dit artikel verscheen ook in HP/De Tijd februari 2024
BIO
Ewald Engelen (Otterlo, 1963) is hoogleraar financiële geografie aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij de ruimtelijke spreiding van financiële activiteiten onderzoekt. Hij publiceerde meerdere boeken en heeft tal van artikelen in Nederlandse en Engelstalige media op zijn naam staan. Engelen begon als journalist en tekstschrijver. Na zijn promotie in 2000 als sociaal en politiek filosoof richt hij zich vooral op de wetenschap. Hij publiceert opiniestukken en mengt zich met grote regelmaat in het publieke debat over economische en financiële kwesties. Ewald Engelen is getrouwd met Marianne Thieme, en woont in de bossen nabij Arnhem.
