Anders dan vaak wordt gesuggereerd is 'gedwongen zelfstandigheid' een probleem van zeer beperkte omvang. Hooguit 2 tot 3 procent van alle zzp'ers is door hun werkgever ontslagen om vervolgens weer te worden ingehuurd als zelfstandige. Mensen worden vooral zzp'er omdat ze eigen baas willen zijn.
Startende zzp'ers hopen vooral dat ze als zelfstandige zelf kunnen beslissen hoe ze hun werk uitvoeren, en dat ze dan hun kennis en vaardigheden beter kunnen inzetten voor hun klanten. Ook andere motieven die worden genoemd zijn uitgesproken positief: zzp'ers willen naar eigen inzicht kunnen handelen, zelf hun tijd indelen, en ruimte krijgen voor hun vakmanschap.
Deze en andere conclusies uit het onderzoek dat de Erasmus Universiteit heeft uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken (ZZP tussen werknemer en ondernemer, SEOR, 5 februari 2013) komen niet als een verrassing. Ze bevestigen vooral een beeld dat al bekend was – of althans bekend had kunnen zijn.
Eigen baas zijn
Eigen baas willen zijn wordt in het onderzoek met voorsprong het vaakst genoemd als motief om te kiezen voor een bestaan als zelfstandige zonder personeel. Dat geldt voor alle sectoren, maar voor de bouw het meest. Daar geeft bijna de helft van de respondenten dit als motief aan. In zorg en welzijn valt op hoe vaak de behoefte wordt genoemd om meer kwaliteit te kunnen leveren dan in loondienst mogelijk is.
Als concrete aanleiding om zzp'er te worden noemen mensen vaak dat ze een gat in de markt ontdekten. Financiële prikkels (zoals een hoger netto inkomen) waren slechts voor een klein percentage doorslaggevend. Het minst was dat het geval bij de interim-managers (1%) en het meest in de bouw (6%).
Amper sprake van gedwongen zelfstandigheid
Naast positieve redenen om zzp'er te worden, kunnen mensen ook een negatieve aanleiding hebben gevoeld. Afhankelijk van de sector zegt 11 tot 16 procent van de geënquêteerden dat zij op het idee kwamen doordat zij geen baan in loondienst konden vinden. Maar dat betekent nog niet dat zij 'gedwongen zelfstandig' zijn, waarschuwen de onderzoekers.
Van de veelbesproken 'gedwongen zelfstandigheid' blijkt in werkelijkheid namelijk amper sprake te zijn. Slechts 2 tot 3 procent van de zzp'ers gaf aan door hun werkgever ontslagen te zijn om vervolgens weer als zzp’er terug te komen. Dat is nog steeds hetzelfde kleine percentage dat al in 2008 werd gevonden door het Economisch Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf.
Haags verzinsel
Het heeft er dus alle schijn van dat de gedwongen zzp'er een Haags verzinsel is. Handig om zzp'ers mee in de hoek te zetten, maar daarom nog niet reëel. En passant verwijzen de onderzoekers ook een andere populaire aanname over zzp'ers naar het rijk der fabelen. Anders dan met name de vakbeweging graag beweert, vormen zelfstandigen zonder personeel geen bedreiging voor mensen met een baan in loondienst.
Zelfs wanneer zzp'ers maar voor een of twee opdrachtgevers werken en misschien als 'schijnzelfstandige' zouden kunnen gelden, zijn de macro-economische effecten van daarvan beperkt. De vrees dat mensen in loondienst worden verdrongen door zelfstandigen is ongegrond, schrijven de onderzoekers. Daarvoor zijn de verschillen in kosten voor de werkgever domweg te klein.
