Het is best moeilijk opgewekt te blijven. Vooral in tijden die grote veranderingen vereisen, maar waar je een gitzwart beeld voorgeschoteld krijgt als de mens met al zijn activiteiten vervuilende stoffen in de lucht en over het land blijft uitstoten. Het is doom and gloom dat de kroon spant. Klimaatbewegingen als Extinction Rebellion zie je het ene na het andere zware doemverhaal de wereld in slingeren. Op televisie en de sociale media. Het werkt blijkbaar aanstekelijk, want zelfs in de veilige bubbel van LinkedIn zie ik dat mensen zich de vraag stellen ‘wat zeg ik tegen mijn kind als zij later vraagt, mamma, pappa, wat heb je gedaan toen je wist van gevaarlijke klimaatverandering?’
Begrijp me niet verkeerd, het is niet om de ernst van gebeurtenissen, zoals extreme weersomstandigheden (Italië nu), uitgeputte landbouwbodems, uitstervende insecten- en diersoorten en de rol van niet-natuurlijke klimaatverandering, te bagatelliseren.
Natuur zijn wij zelf
Ook ik denk dat we de wereld aardig aan het verkloten zijn en probeer een steentje – hoe piepklein ook – bij te dragen, maar het doom and gloom is niet aan mij besteed. Niet meer. Het maakt dat we in een groot moeras vastgekleefd aan de bodem zitten, we worden vastgezogen en we komen geen stap vooruit. In plaats van doom and gloom, zie ik liever een ander verhaal: deep and light.
Diep is door als modern, technologisch beïnvloedt, mens te leren dat we verbonden zijn met de natuurlijke wereld. Onze voorouders wisten dat nog. We maken onderdeel uit van een groot levensweb en natuur is niet iets buiten ons, maar natuur dat zijn wij zelf. Sinds de industriële revolutie bestaat echter de mythe dat de natuur bestaat om uit te buiten en te overheersen. “Maar”, zo zegt de Indiase wetenschapper en eco-feministe Vandana Shiva, “voeren we oorlog tegen de biodiversiteit van onze bossen, dan voeren we oorlog tegen onszelf.”
Aan het plunderen
De machthebbers van de moderne wereld, Big Agro, Big Tech en Big Pharma, hebben belang bij de instandhouding van deze mythe. Zolang we dat denken, kan de oorlog tegen de gezondheid van de planeet en daarmee ook tegen onszelf voortwoeden. Door macht, geld, hebzucht en ongelimiteerde grenzeloze groei zijn we vervreemd van de natuurlijke wereld. Door de verbinding te maken dat we onderdeel uitmaken van een levensweb, van een indrukwekkend ecosysteem, ontstaat het besef dat we aan het plunderen zijn geslagen. Dat we op de verkeerde weg zijn. Met grote vervuilende bedrijven voorop.
De doemverhalen die nu vooral in de (sociale) media rondgaan, maken angstig of juist verdoofd. Vooral jonge mensen, die zich afvragen wat voor toekomst ze hebben. En ze maken boos, wat overigens een goede drijfveer kan zijn voor activisme. Maar zolang we niet een bewustzijnsverandering maken dat we zelf natuur zijn en dus eigenlijk een oorlog tegen onszelf aan het voeren zijn, maken we als mensheid niet veel kans.
Voeden van angst
Het maakt niet uit hoeveel meer artiesten en grote namen zich gaan inzetten voor de ‘klimaatstrijd’. Zolang we niet afstappen van de doemverhalen en daarmee gepaard gaand alarmisme, denk ik dat we vooral angst aan het voeden zijn, terwijl de weerstand tegen echte noodzakelijke veranderingen verder groeit. En moet er niet eerst een alternatief zijn voor we iets afbreken?
Niet dat milieu- en klimaatclubs moeten stoppen met hun acties, maar er is een aanzienlijk gevaar dat de verdeling in de samenleving er groter van wordt. Dat is al waarneembaar en voornamelijk online, waar ik de weerstand tegen bewegingen als Extinction Rebellion opmerkelijk groot vind. Kijk maar naar de actrice Carice van Houten die een hoeveelheid drek over zich heen krijgt gestort nu ze zich kort geleden heeft aangesloten bij de acties van Extinction Rebellion en Milieudefensie.
Ander verhaal
Een lelijk sociaal klimaat heerst er rondom klimaatactivisten, voornamelijk aangezwengeld door mensen die het allemaal maar idioot vinden. En nee, de doemverhalen over samenlevingen die ineenstorten, de klimaathel waarin we met zijn allen in terecht zouden komen, helpen daar absoluut niet bij. Er is dringend een ander verhaal nodig. Een verhaal met diepe betekenis dat licht geleefd wordt. Die diepte is niet donker en zwaar, het is verwondering, stilstaan, rust en bezinning. En dat is licht. Wat ik in een eerder artikel schreef over diepe ecologie , een filosofisch-ecologische beweging die de mens als onderdeel van het eco-systeem ziet in plaats van gescheiden, is het ook een individueel bewustzijnsproces. Zelfs ook op spiritueel niveau.
De nietigheid van het bestaan
Diep en licht vind ik de documentaire serie Our Universe – te zien op Netflix. Het is zo’n serie waarin de magie van het heelal, over hoe de planeet Aarde is ontstaan en de nietigheid van het bestaan in al zijn vormen weergeeft. Dat kleine blauwe bolletje daar is de planeet Aarde en bevindt zich in een onmetelijke ruimte waar de zon de heersende meester is. En zonder die gigantische vuurbal is er überhaupt geen leven mogelijk.
In elke aflevering staat een dier centraal. Het begint met de cheetah genaamd Wachini. De serie laat zien dat heelal en dier onlosmakelijk verbonden zijn. Uit dezelfde stoffen opgemaakt. Zoals uiteindelijk ook de mens dat is. De serie zet ons mens, onze planeet op zijn plaats. De nietigheid ervan voert de boventoon, maar toch is het ons thuis waarvan we weten dat het het enige is waar leven mogelijk is. Er is dus iets veel groters dan ons thuis. Iets veel groters dan het leven. Dat uitzoomen wat de serie op spectaculaire wijze doet, stelt vreemd genoeg gerust. Niet om in slaap te sussen, maar om te laten zien dat het allemaal veel complexer is en dat het leven op deze planeet in de essentie één groot wonder is.
Inzicht
De stappen die we zelf kunnen nemen om onze leefomgeving beter en gezonder te maken, inclusief onszelf, valt gek genoeg niet in het niets bij het mysterieuze, grote geheel. Het heeft waarde, want we zijn er immers mee verbonden. Dat niet alleen, wij zíjn het. In de ratrace van vandaag is geen ruimte voor dit besef. Ook leren we dat als kind niet op school. Je kunt pas tot dit inzicht komen, lijkt het, in periodes van rust. Of wanneer je in aanraking komt met permacultuur, waar de beginselen van verbondenheid en werken met natuur in plaats van ertegen, voorop staan en tevens in praktijk worden gebracht. Het zorgt voor een andere blik op ons bestaan. Daar gaan we misschien niet de wereld mee redden, maar misschien wel je leven en dat van diegenen dichtbij. En wie weet ook wel verderweg, doordat je keuzes van wat je eet, draagt en doet, doorwerken in het grotere geheel.
Daad van verzet
Het is als het ware een stille revolutie. Dus die stilte die er is, het zwijgen van mensen over de ecologische afbraak en plundering van onze planeet en over klimaatverandering, betekent lang niet altijd wegduiken met de kop diep in het zand, maar is voor menigeen ook een daad van verzet. Zo weten steeds meer mensen dat ze kunnen stemmen met hun vork. Elke dag weer. Je hoeft daarvoor geen wegen te blokkeren en kunstwerken te bekladden. Natuurlijk ook dat kun je zwaar maken met de vreselijkste berichten over de bio-industrie – en dat zijn niet eens voorspellingen voor de nabije toekomst, dat is nu en al decennia lang gaande.
Modellen met voorspellingen over de nabije toekomst blijven abstract en worst-case scenarios worden gretig gedeeld. Ze leveren een gitzwart beeld van onze toekomst op deze planeet. Klimaatpsychologen groeien als paddestoelen uit de grond en (jonge) mensen lopen hun deuren plat. Ik ben wel benieuwd met wat voor adviezen zo’n klimaatpsycholoog komt als je daar weer eens zwaarmoedig van al het wereld- en klimaatnieuws op de sofa zit. ‘Kijk er eens met een andere blik naar.’ ‘Probeer wat afstand te nemen.’ Of ‘neem je eigen rol hierin eens wat minder serieus’. Alledrie hoop ik wel. En ook iets in deze trant:
“Engelen kunnen vliegen, omdat ze zichzelf licht kunnen opvatten. Trots is de neerwaartse trek van alle dingen in een gewillige ernst. Je ‘vervalt’ in een soort zelfzuchtige ernst; maar je moet je juist verheffen tot een vrolijke vergetelheid van jezelf. Het is zeker een natuurlijke tendens of tenietgang om jezelf ernstig te nemen, omdat dat het makkelijkst is. Het is veel eenvoudiger om een goed hoofdartikel in de Times te schrijven dan ergens een goede grap. Want ernst vloeit van nature uit mensen voort; maar lachen is een sprong. Het is gemakkelijk om zwaar te zijn. En moeilijk om licht te zijn.”
(Citaat van de Engelse journalist G.K. Chesterton, 1874-1936, vrij vertaald vanuit het engels).
Je zou deze diepe en tijdloze woorden zo willen inlijsten. Als medicijn tegen de doom and gloom van vandaag.
Beeld: Arash Payam/Unsplash
