Experts hebben zich de afgelopen dagen gebogen over de achtergronden en bijzonderheden van de aanslag op een muziekhal in Moskou, die is uitgevoerd door vier mannen met geweren, pistolen, messen en brandbommen. Die na de aanslag de benen namen en als de Russische berichten kloppen allemaal zijn aangehouden.
Twijfel dat het de terreurgroep ISIS was is er eigenlijk niet meer, want die kwam met meerdere verklaringen. De aanslag verschilt echter op tal van punten van wat we gewend zijn van ISIS ten tijde van het kalifaat in Irak en Syrië. Toen werden de daders geselecteerd en getraind voor hun missies, die bovendien over het algemeen eindigden met hun dood. Want door ongelovigen te doden zouden ze in het paradijs terechtkomen.
Doorslaggevend voor mij is echter de datum: vijf jaar na de val van ISIS in het Syrische Baghouz (op 23 maart 2019), want groepen als ISIS en haar moeder Al-Qaida hechten sterk aan de symboliek van data en cijfers. Sinds die val werkt ISIS aan haar terugkeer.
Verschillen
De afwezigheid van bomvesten in Moskou was het eerste opvallende verschil, bijvoorbeeld met de aanslag in het Iraanse Kerman van januari (met 95 doden). Dan is er de verklaring van een van de daders dat hij 5400 dollar voor zijn aandeel zou hebben gekregen (alweer met een snufje zout te nemen, want hij is gemarteld) – ISIS-daders doen het voor de belofte van het paradijs. En ook het feit dat de aanslag al binnen uren was opgeëist is een breuk met de praktijk. In Iran duurde dat dagen, zodat de overheid aanvankelijk Israël en de VS aanwees als de verantwoordelijken.
Bij die aanslag in januari liet ISIS weten dat er een nieuwe campagne was gestart die ‘Bestrijd de ongelovigen en afvalligen overal’ werd genoemd. Want sinds het verdwijnen van het ISIS-kalifaat in Irak en Syrië, en het opsluiten van vele duizenden van haar leden maar ook een deel van haar leiders, bestuurders, fondsenwervers en mediapersoneel, is er nauwelijks nog sprake van een centrale leiding.
Kalief Abu Bakr al-Bagdadi en het handjevol opvolgers zijn immers bij Amerikaanse operaties vermoord. Zelfmoorddaders worden niet meer getraind, plannen voor aanslagen niet meer door een speciale afdeling uitgedacht en voorbereid. Dus worden ISIS-leden en sympathisanten opgeroepen dat nu allemaal gewoon zelf te doen, en gebruik te maken van alle mogelijkheden en kansen.
Helemaal nieuw is dat niet, want we kennen al de aanslagen met (vracht)auto’s waarbij ISIS-daders op hun slachtoffers inrijden. En die met messen. Bovendien hadden de daders in Moskou een voorbeeld: de aanslag op het Bataclan theater in Parijs waarbij ook geweren en messen zijn gebruikt. Alleen kwamen de daders toen daar wel bij om. De daders in Moskou schijnen te zijn ontkomen in dezelfde auto waarmee ze waren gekomen en kwamen dan ook niet ver.
Martelaren
Het verschil heeft te maken met het feit dat ISIS niet van iedereen verwacht dat ze als martelaren willen sterven. Maar in de gevangenis wil ze hen ook niet hebben, al was het maar omdat ze hen dan daaruit moet zien te bevrijden (wat in Irak meermalen is gebeurd).
Uit de aanslag zou je kunnen opmaken dat het gevaar voor internationale, grote aanslagen nu uit Afghanistan en Pakistan komt, van ISIS-K (of ISKP, ISIS in de provincie Khorasan), in plaats van uit Irak en Syrië. Daar zijn immers alleen nog kleine cellen actief die regelmatig worden opgerold, en als er iets groters wordt georganiseerd gaat het vooral om het bevrijden van kameraden uit de overvolle gevangenissen in Syrisch-Koerdistan.
Tijdens het kalifaat en haar bloei heeft ISIS overal ter wereld afdelingen opgericht, waarvan ISIS-K op dit moment de meest actieve lijkt. Die is in 2015 ontstaan uit strijders die andere terreurgroepen (ook de Taliban) verlieten om zich bij ISIS aan te sluiten (wellicht vanwege het salaris dat ze daar kregen). Ze zat in augustus 2021 achter een zelfmoordaanslag op het vliegveld van Kaboel waarbij 170 burgers en 13 Amerikaanse soldaten omkwamen.
Sinds de Amerikanen zich hebben teruggetrokken uit Afghanistan ligt de focus van de groep meer op het buitenland, aangezien de Taliban ze in eigen land weinig kans geeft. En daarbij lijkt ze vooral gefixeerd op Rusland, dat ze ervan beschuldigt moslimbloed aan de handen te hebben vanwege het Russische optreden in onder andere Afghanistan, Tsjetsjenië en Syrië.
Tadzjieken
Het viertal dat de Russen hebben aangehouden na Moskou lijkt Tadzjieks te zijn, net als overigens een aantal arrestanten in Europa die aanslagen aan het plannen waren. Van de Tadzjieken is bekend dat ze een klein maar belangrijk onderdeel uitmaken van ISIS-K. Ze zaten ook achter de aanslag in Iran van januari, en worden getraind in Afghanistan. ISIS-K heeft de afgelopen tijd actief onder Tadzjieken geworven.
Ook de Amerikaanse waarschuwing aan Moskou voor een aanslag ging uit van ISIS-K. Opvallend is echter dat ISIS in de verklaringen waarmee ze de aanslag van 23 maart opeiste, alleen Rusland noemt, en er geen enkele verwijzing is naar ISIS-K. Waarom niet, is onduidelijk. Was het een actie waarin meerdere ISIS-afdelingen samenwerkten? Kwam het initiatief wellicht toch uit Syrië? Wil ISIS-K uit de wind blijven uit angst voor wraakacties op haar mensen in Afghanistan?
De Amerikanen hebben daar immers mee gedreigd toen ze zich uit dat land terugtrokken. Als de Taliban als nieuwe machthebbers er niet voor zouden zorgen dat de terreurdreiging beperkt bleef, dan zouden de Amerikanen alsnog ingrijpen. En die dreiging is bepaald toegenomen, met name in het buitenland. Moskou was de vijfde grote aanslag van ISIS-K in een paar maanden.
De ernst ervan is goed doorgedrongen. Turkije heeft onmiddellijk veertig mensen opgepakt die banden met ISIS zouden hebben (twee van de daders zouden in Turkije zijn geweest). Maar de meeste van hen zijn ook alweer vrijgelaten. En Frankrijk heeft dreigingsniveau voor terreuraanslagen naar het hoogste niveau verhoogd.
Terug
Sommige experts menen dat de aanslag in Moskou aantoont dat ISIS weer terug is. Dat gaat misschien wat ver, gezien het toch wat knullige karakter ervan (gebrekkige planning, herkenbare daders op videobeelden, geen plan voor een veilige aftocht). Maar het is een feit is dat ISIS-K een belangrijke terreurdreiging vormt voor zowel het Westen als Rusland. En dat de groep met de aanslag ook vast alweer nieuwe leden heeft geworven om die ‘belofte’ waar te kunnen maken.
