Zo’n twintig jaar nadat de Koerden zich lieten overhalen mee te doen aan een federaal Irak waarin hun rechten in de grondwet zouden zijn verankerd, lijkt dat op losse schroeven te komen te staan. Woede over een serie omstreden uitspraken van het Iraakse Hoge Federale Hof heeft de grootste Koerdische partij KDP op ramkoers met Bagdad gezet.
De KDP kondigde aan niet te zullen deelnemen aan de komende Koerdische parlementsverkiezingen, die al verschillende keren zijn uitgesteld en nu voor juni staan gepland. Reden is het ‘ongrondwettelijke’ ingrijpen van het Iraakse hof, waarbij de elf parlementszetels van minderheden zijn geschrapt. Bovendien is de regio in vier kiesdistricten opgedeeld en kan ze de verkiezingen niet meer zelf organiseren maar moet dat aan de federale kiescommissie overlaten.
Alle maatregelen zijn negatief voor de KDP, net als die waarbij de salarissen rechtstreeks aan Koerdische ambtenaren worden uitbetaald. Andere partijen, zoals de tweede partij, de PUK, enkele nieuwe oppositiegroepen en kleinere partijen, gaan niet mee in de boycot. Christelijke en Turkmeense groepen hadden al eerder aangekondigd niet mee te doen nu ze geen eigen zetels meer hebben.
De KDP had eerder geprobeerd om de verkiezingen opnieuw uitgesteld te krijgen, wellicht in de hoop dat enkele van de wijzingen teruggedraaid zouden kunnen worden. Maar dat was geweigerd.
Salarissen
En daar kwam nog bovenop dat bij het uitbetalen van de salarissen Bagdad maar een deel van het budget dat de Koerden voor de salarissen hanteren heeft uitgekeerd. Dat komt omdat Bagdad lijsten wil hebben van de Koerdische ambtenaren die uitbetaald moeten worden, en de Koerden dat weigeren omdat ze loyale partijleden via (spook)baantjes betalen.
Hoe dan ook lijkt er voor de KDP een emmer te zijn overgelopen na de jongste uitspraken van het hof, die bovenop de jarenlange onenigheid met Bagdad over het Koerdische budget en de Koerdische oliewinning komen. Veel Koerden zien met lede ogen aan hoe de sjiitische regering knabbelt aan de rechten die ze bij de onderhandelingen over de Iraakse grondwet in 2005 binnen hebben gehaald.
Abdulrahman Suleiman Zebari, een van de Koerdische rechters van het federale hof heeft zich uit onvrede over de beslissingen van zijn collega’s al teruggetrokken.
De KDP beschuldigt het hof ervan zijn macht te buiten te gaan door ‘wetgevende en uitvoerende macht te nemen die niet door de grondwet is toegekend’ en zich direct te mengen in wetgeving van de regio waarmee ze het democratische systeem van de Koerdistan Regio ondermijnt.
Bagdad
De KDP dreigt zich nu ook terug te trekken uit de regeringscoalitie in Bagdad onder leiding van de Iraakse premier Sudani, waarin een minderheid van Koerden en soennieten samenwerkt met de sjiieten. De KDP eist dat de machthebbers binnen de coalitie ‘de grondwet naleven net als de politieke en administratieve bepalingen in de regeringsovereenkomst’.
Het kan zijn dat de KDP door te dreigen de Iraakse regering op te blazen, probeert de sjiieten te dwingen tot een koers die de Koerdische autonomie intact laat. En de ingrepen van de afgelopen maanden tenietdoet. Er is echter geen beroepsprocedure tegen beslissingen van het federale hof, dat officieel boven de politiek staat maar zich duidelijk laat leiden door standpunten van sjiitische partijen. Officieel kan een regering haar beslissingen echter al evenmin terugdraaien.
Opvallend is dat de Iraakse president Rachid, een Koerd die weinig macht heeft, zich al wel tot het hoofd van het Federale Hof heeft gericht. Hij heeft hem erop gewezen dat het financiële, handels- en monetaire beleid weliswaar behoren tot de macht van de federatie (dus Bagdad), maar de beslissing hoe ze te implementeren juist weer bij de autonome regio’s ligt.
Als de KDP voet bij stuk houdt, zal dat ernstige gevolgen hebben voor zowel de Koerdische Regio als het Iraakse project van na Saddam Hoessein. Koerdische parlementsverkiezingen kunnen doorgaan zonder deelname van de KDP, waarna er dan een regering zal komen zonder deelname van deze grootste Koerdische partij. Een van de oppositiepartijen suggereert al dat dit een mooi moment is voor de Koerdische oppositie om te laten zien dat zij beter kan regeren.
De kans dat de regio in tweeën uiteenvalt lijkt dan groter dan ooit, want hoewel ze de stembusgang boycot, zal de KDP haar macht niet kwijt willen raken.
Geschurkt
De regering in Bagdad kan gewoon verder zonder de KDP, want de PUK heeft zich al van de boycot gedistantieerd. De tweede Koerdische partij is de laatste tijd juist dichter tegen de sjiieten aan geschurkt en heeft een aantal van de uitspraken van het hof zelf uitgelokt.
Van buitenaf komen er bezorgde geluiden, bijvoorbeeld van de Amerikaanse regering. ‘We denken niet dat het boycotten van de verkiezingen in het belang is van de Koerdistan Regio of de Iraakse Koerden in het algemeen.’
De VN-missie in Irak riep alle partijen in een verklaring op ‘te werken in het belang van het volk, en dus aan oplossingen in plaats van opnieuw een lange impasse. Het houden van de juni-verkiezingen in de Koerdistan Regio is essentieel.’
Een van de belangrijkste soennitische politici in Bagdad, Khamis al-Khanjar die tijdens de ISIS-bezetting jarenlang vanuit Koerdistan opereerde, meent dat de boycot de hele toekomst van Irak in gevaar brengt.
Gespeculeerd
Over die gevolgen wordt op sociale media dan ook hevig gespeculeerd. Zal de boycot van de KDP het federale systeem dat in 2005 is ingesteld in gevaar brengen? Of komt de KDP straks op haar knietjes teruggekropen? Plant ze wellicht iets van een coup? Omdat de partij in augustus 1996 haar conflict met de PUK probeerde te beslechten door Saddams leger binnen te noden, is de argwaan in sommige gelederen groot.
En komt het gedrag van de KDP niet simpelweg voort uit het feit dat ze de verkiezingen voor het eerst niet zelf kan controleren? Dan zijn de mogelijkheden om stembiljetten toe te voegen en op andere manieren te frauderen natuurlijk minimaal.
Hoe dan ook lijkt de KDP zich op een gevaarlijk pad te begeven. De Koerden hebben in het verleden binnen Irak en tegenover de buren alleen maar iets weten te bereiken als ze zich verenigden. Door zich zo compleet uit elkaar te laten spelen, is hun positie enorm verzwakt. Dat kan niet alleen gevolgen hebben voor de Koerdische rechten binnen Irak. Maar ook voor de toekomst van de federatie, waarin zowel soennitische als sjiitische provincies ook een rol als regio willen spelen maar de sjiitische regering daar steeds weer voor gaat liggen.
Als de KDP dit gedrag doorzet, kan het zelfs tot nieuw geweld leiden. Voor veel Koerden ligt hun burgeroorlog van de jaren negentig nog redelijk vers in het verleden. Net als de aanvallen van Saddam Hoessein, die tot doel hadden de opstandige Koerden eronder te krijgen. Met het grote aantal milities dat in Irak actief is, is het gevaar op herhaling bepaald niet denkbeeldig.
