Ik ontdekte zijn naam bij toeval. Pieter van den Heuvel uit Oostzaan zou een verzetsman zijn geweest die op 19 november 1942 in Soesterberg werd gefusilleerd, samen met 32 anderen. De nog maar 26-jarige machinebankwerker behoorde daarmee tot de eerste Zaankanters die ter dood werden veroordeeld en zou de enige Oostzaner blijven die dat lot onderging. Maar wie was hij? En waarom kreeg hij de kogel?
Volgens de Erelijst van gevallenen kwam Pieter van den Heuvel op 10 december 1915 ter wereld in Haarlem. De website van de Oorlogsgravenstichting noemt echter Vlaardingen als geboorteplaats. Die laatstgenoemde gemeente stemt overeen met zijn in Oostzaan opgemaakte overlijdensakte.
In de marge van deze akte heeft gemeentesecretaris Marcelis C. Beerling (die tijdens de oorlog zelf ook in het verzet actief was) geschreven: “Let wel, 1942!! Terechtgesteld, illegaal werker.” De doodsoorzaak was dus bekend in Oostzaan. Op de overlijdensakte is ook te lezen dat Pieter gehuwd was met Wilhelmina Alida Bertholee en werkte als machinebankwerker. Dat beroep wordt bevestigd in het Zaanse adresboek van 1941. Pieter woonde destijds met zijn echtgenote op het Zuideinde A 202A.
Het zijn de enige verwijzingen naar Oostzaan. Een antwoord naar het waarom van zijn voortijdige en gewelddadige dood is daarmee echter nog niet gegeven. In het boekje Waar recht tot onrecht wordt, wordt verzet een plicht. Verhalen van Oostzaners uit de Tweede Wereldoorlog is niets te vinden over Pieter van den Heuvel. Op de twee oorlogsmonumenten die Oostzaan telt, ontbreekt zijn naam eveneens. De enige verzetsman uit het dorp die zijn weerstand met de dood moest bekopen, lijkt weggevaagd te zijn uit de Oostzaanse geschiedenis.
In de teksten over de ’33 van Soesterberg’ die over het internet zwerven is alleen te vinden dat Pieter van den Heuvel één van de twee gefusilleerden was ‘die afzonderlijk verzetsactiviteiten hadden bedreven en niet tot enige verzetsgroep hadden behoord’. Zo staat het ook op de herinneringsplaquette in Soesterberg waarop de 33 geëxecuteerde mannen worden genoemd.
Het laatste spoor van Pieter van den Heuvel uit de tijd dat hij nog op vrije voeten was, is te lezen in een Amsterdams politierapport de dato 23 oktober 1941. Hij deed toen aangifte van een gestolen fiets ‘voor perceel v. Oldenbarneveldstr. 16’, een woning in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt.
In het boekje De drieëndertig van Soesterberg (1974) is nauwelijks meer te vinden over Van den Heuvel. Wel wordt daarin het een en ander verteld over de andere mannen met wie hij voor het vuurpeloton stond. Het waren leden van verschillende verzetsgroepen; het Oranjevendel (vier leden), een groep Amsterdamse communisten (dertien leden, onder wie de aanjager van de Februaristaking, Willem Kraan) en veertien vertegenwoordigers van een verzetsorganisatie uit de regio Deventer/Terwolde/Twello/Voorst. Naast Van den Heuvel was er nog één andere gevangene die niet aan bovenstaande groepen gekoppeld kon worden.
De auteurs van De drieëndertig van Soesterberg haalden alleen Van den Heuvel personalia aan en voegden verder, bij gebrek aan informatie, slechts twee zinnen toe: “Hij woonde te Oostzaan en was actief in het plegen van verzetsdaden, doch behoorde niet tot een plaatselijke verzetsorganisatie. Zijn arrestatie, waarvan de datum ons onbekend gebleven is, heeft niet in zijn woonplaats plaatsgevonden.”
De 33 mochten afscheidsbrieven schrijven alvorens op 19 november 1942 naar vliegveld Soesterberg te worden vervoerd. De fusillade vond ’s middags plaats bij de schietbaan naast het vliegveld. De terdoodveroordeelden stonden opgesteld voor de flank van een aarden kogelvanger toen de schoten vielen. Kort na de bevrijding werden hun lichamen teruggevonden. Op die plek verrees nadien een ruwhouten kruis met het opschrift: “Hier werden vele Nederlanders door Duitse hand gefusilleerd.” Elk jaar vindt bij dat monument op 4 mei een herdenkingsplechtigheid plaats.
Van bijna alle verzetsstrijders die op die novembermiddag van 1942 werden vermoord is bekend waarom dat hun lot werd. Van Pieter van den Heuvel niet. Hij is opnieuw ter aarde besteld op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam. Daar eindigt het spoor. Of weet er iemand meer over Pieter van den Heuvel? Ik houd me aanbevolen: info@schaapschrijft.nl.
