Deze zomer viel het kabinet wegens onenigheid tussen de coalitiepartijen over immigratie. De stijgende aantallen asielaanvragen leiden tot problemen in de asielopvang en grote zorgen bij burgers en politici. Maar oplossingen die EU-landen bedenken om de asielstroom te beheersen, komen neer op dweilen met de kraan open, concludeert Ruud Koopmans, hoogleraar sociologie in Berlijn. Het Europese asielrecht is contraproductief en zorgt voor het dodelijkste migratiesysteem ter wereld. De prikkel om hierheen te komen, moet worden weggenomen, stelt hij.
Voor vrijwel geen enkele asielzoeker – Oekraïners uitgezonderd – geldt immers dat hij of zij direct naar Europa vlucht voor oorlog en vervolging, zoals vaak wordt beweerd. Het asielrecht beantwoordt allang niet meer aan het doel waarvoor het Verdrag van Genève in 1951 werd gesloten: burgers beschermen die voor hun leven of vrijheid moeten vrezen.
In de afgelopen jaren onderzocht u ingewikkelde, controversiële onderwerpen, zoals oorzaken van extreemrechts geweld, integratieprocessen, moslimfundamentalisme. Waarom?
‘Nou, niet om me het leven makkelijk te maken, want ik krijg veel tegenwind. Als wetenschapper vind ik het mijn taak om ook problemen en thema’s te bespreken die anderen laten liggen, zoals bepaalde aspecten van migratie en integratie, vooral de negatieve kanten ervan. Wetenschappelijk en ook in de media komen die namelijk minder voor het voetlicht. Mijn onderzoek naar integratie bracht me op het asielthema. Want waarom lukt integratie in sommige landen beter dan in andere? De belangrijkste verklaring hiervoor is de samenstelling van de migratiestromen.
Wetenschap en journalistiek noemen graag lichtende voorbeeldlanden, zoals Canada, waar de arbeidsparticipatie van migranten fantastisch is en vluchtelingen beter geïntegreerd zijn. Dat wordt toegeschreven aan de Canadese welkomstcultuur. Met andere woorden, als wij positiever zijn over migratie en de multiculturele samenleving, moet het hier ook lukken. Maar als je beter kijkt, zie je dat Canada selectief vooral hoogopgeleide migranten binnenlaat. Die komen bovendien maar heel beperkt uit islamitische landen die cultureel op grote afstand staan. Vluchtelingen komen niet spontaan binnen, Canada selecteert ze in aantallen die het kan verhapstukken. Geen wonder dat het daar goed gaat.
De meeste klassieke immigratielanden, zoals ook Australië en de VS, hebben discretionaire migratie (naar eigen inzicht — red.). De overheid bepaalt wie er binnenkomt, slechts een heel klein deel komt niet-geselecteerd binnen. In Europa gebeurt dit precies andersom. Dus als je de integratie in Europa wilt verbeteren, moet je de migratiestromen reguleren. Zo kwam ik wetenschappelijk gezien op dit onderwerp.’
In zijn recente boek De Asielloterij beschrijft Ruud Koopmans allerlei oorzaken, dwarsverbanden, chantage en opportunisme die in Europa in de afgelopen tien jaar een rol speelden bij de asielproblematiek. Hij ondersteunt zijn bevindingen met tal van bronnen en getallen. Niet in het minst baseert hij zich op zijn eigen onderzoeken.
Het lijkt me handig om eerst het vluchtelingen- en asielbeleid kort te verduidelijken.
‘De asielprocedure is voor wie zich spontaan meldt en aangeeft vervolgd te worden om politieke redenen, of andere gronden. Als de aanvraag wordt afgewezen kan de asielzoeker in beroep gaan. Daarna kan hij of zij zich tegen uitzetting verzetten, en zo verder. Een tweede manier is via contingenten, daar kom ik later nog op.
De derde manier is die we Oekraïners nu bieden: zonder een individuele asielprocedure krijgt iedereen uit een bepaald oorlogsgebied bescherming, zolang dat nodig is. Hier is het Vluchtelingenverdrag van Genève voor in het leven geroepen: om te voorkomen dat ooit weer gebeurt wat de joden in de jaren dertig meemaakten, die uit nazi-Duitsland wilden vluchten en van Nederland en Zwitserland hoorden dat het land vol was.’
Begrippen worden veel door elkaar gebruikt: vluchtelingen, migranten, asielzoekers.
‘Daar zit natuurlijk ook een politieke boodschap achter. Zo wordt over de bootramp in juni bij Griekenland gezegd dat er 750 vluchtelingen op zaten, maar dat weten we niet. Het ging om ongeveer 750 asielzoekers. Hoeveel van hen vluchteling waren in de zin van het Vluchtelingenverdrag had pas na een procedure kunnen worden vastgesteld. Er zaten bijvoorbeeld veel Pakistanen op de boot. Zij zijn in de meeste gevallen geen vluchtelingen in de zin van het vluchtelingenrecht. Door dat woord te gebruiken, wordt de suggestie gewekt dat als wij ze niet opnemen, ze aan de gevolgen van vervolging zullen sterven, of daar een groot risico op lopen.
Europa heeft dus drie categorieën asielzoekers: zij die direct uit een vervolgingssituatie vluchten, zoals Oekraïners. Dan de vluchtelingen die al bescherming kregen in een ander land, zoals Syriërs waarvan de meesten allang in Turkije een vluchtelingenstatus hadden. De derde groep, grotendeels uit West-Afrika en Pakistan, zijn vooral economische migranten.
Zij zijn in de meeste gevallen geen vluchtelingen in de zin van het vluchtelingenrecht.
Humanitaire opvang eindigt als de vluchtreden niet meer bestaat. Als die lang aanhoudt, kan een permanente vergunning of zelfs naturaliseren mogelijk gemaakt worden. Maar het Vluchtelingenverdrag en het Europese verdrag voor de rechten van de mens stellen geen enkele verplichting dat vluchtelingen recht hebben op een permanente verblijfsvergunning, of op de nationaliteit van het land.’
Na de korte Arabische lente begin 2011 kwam de vluchtelingenstroom op gang. U stelt scherp dat de EU de buurlanden van Syrië nauwelijks hielp bij de opvang. De gevolgen waren groot.
‘Het Europese vluchtelingenbeleid is volkomen reactief. Toen in 2011 in Syrië de burgeroorlog uitbrak, vluchtten mensen massaal naar de buurlanden Jordanië, Libanon en Turkije, wat voor die landen een enorme belasting was. De EU-lidstaten hadden in actie moeten komen en een deel van hen moeten opnemen. Dat gebeurde niet.
Turkije telde op een gegeven moment bijna vier miljoen Syrische vluchtelingen. De Turkse bevolking begon in 2014 te morren over de gevolgen voor de gezondheidszorg, de woning- en arbeidsmarkt. De samenleving kwam onder druk te staan. De Turken hadden het gevoel dat Europa hen in de steek liet, dus ze lieten een deel van de vluchtelingen naar Europa vertrekken. Oogluikend lieten ze toe dat er een enorme smokkelindustrie ontstond en dat er dagelijks tientallen boten vanaf Turkse stranden richting Griekenland vertrokken. Griekenland op zijn beurt ging de vluchtelingen als wisselgeld in de Eurocrisis gebruiken; Griekenland was immers vanwege zijn financiële beleid flink door Europa op de vingers getikt.’
Dat kwam mooi samen.
‘Ja. Het vluchtelingenbeleid is een speelbal van politieke kwesties en van autoritaire of populistische leiders die vluchtelingen als drukmiddel gebruiken. Zij weten dat West-Europa juridisch met lege handen staat, omdat het iedereen toegang tot een asielprocedure moet bieden. Dat weten Erdoğan, Tsipras (premier Griekenland 2015-2019 – red.), Loekasjenko (Wit-Rusland) en Poetin (Rusland) dondersgoed.’
Wat was de rol van de Duitse bondskanselier — ‘Wir schaffen das’ — Angela Merkel?
‘Ze kreeg in het buitenland veel prestige door haar vluchtelingenpolitiek, omdat ze migranten ineens met open armen ontving, terwijl Duitsland dat jarenlang nauwelijks had gedaan. Herfst 2015 ging de grens open: de Willkommenskultur. Tot voorjaar 2016 kwamen ongeveer twee miljoen mensen uit Afrika en Azië de Europese Unie binnen. Niet veel later, in maart 2016 maakte Merkel president Erdoğan portier van de EU om vluchtelingen juist tegen te houden: de Turkijedeal.’
U heeft haar niet hoog zitten?
‘Nee, niet alleen om haar asielbeleid. Merkel is de meest overschatte bondskanselier in de Duitse geschiedenis. Hoe ze het vluchtelingenvraagstuk behandelde, verdient geen schoonheidsprijs; ze heeft de EU ondergraven door de Oost-Europese lidstaten tegen zich in het harnas te jagen. Met het openzetten van de grenzen droeg ze bij aan het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, de Brexit. Verder was haar Rusland-politiek catastrofaal. Volkomen ondoordacht stapte ze na de ramp in Fukushima (Japan – red.), uit kernenergie en maakte ze het land afhankelijk van Russisch aardgas.
Merkel is de meest overschatte bondskanselier in de Duitse geschiedenis.
Tijdens de Eurocrisis kregen veel EU-landen een grote hekel aan Merkel en Duitsland, omdat zij allerlei maatregelen oplegde. In Griekenland werd ze zelfs in een nazi-uniform afgebeeld. Dus wilde zij graag ook positieve kanten laten zien. Dat was echter snel voorbij toen er in Keulen op Oudejaarsavond 2015 massaal aanrandingen plaatsvonden door mannen die als vluchteling waren binnengekomen. En al helemaal toen er aanslagen werden gepleegd. Toen was het opportuun de grenzen dicht te gooien. Merkel was een weinig principiële politica, toch is ze als een soort moreel verheven vrouw de geschiedenis ingegaan.’
Welke rol speelde Nederland in die tijd?
‘Een initiërende. Met Duitsland waren Diederik Samsom en Mark Rutte sterk bij de onderhandelingen over de Turkijedeal betrokken. Recent zag je iets vergelijkbaars: Rutte ging met premier Meloni van Italië en EC-voorzitter Ursula von der Leyen naar Tunesië voor een akkoord. Nederland is vaak eerder bereid om van de rechte leer af te wijken en onconventionele oplossingen een kans te geven.’
Tijdens de vluchtelingencrisis kwam bijvoorbeeld Instagram sterk op. Heeft u in dit verband de rol van sociale media ook onderzocht?
‘Vooral in West-Afrikaanse landen. Communicatie over migratie gaat daar vooral via sociale media. Ook het contact tussen migranten en achterblijvers verloopt zo. De profielen zijn zeer positief. Jonge mannen maken al leunend op een Mercedes selfies voor Facebook. Dat die auto in een showroom staat, schrijven ze er niet bij. Het beeld is: migratie is een succes en rijkdom ligt hier voor het oprapen. Via sociale media wordt ook actueel en effectief informatie gegeven over migratiestrategieën en -routes.’
In De Asielloterij beschrijft Koopmans tien redenen waarom het Europese asielstelsel doodziek is. Onder andere omdat Europa speelbal is geworden van de politieke conjunctuur en het gechanteerd wordt door autocraten in nabijgelegen landen. Het beleid faciliteert een toename van criminaliteit en gevaren voor de binnenlandse veiligheid. Mensen die bescherming het hardste nodig hebben, laat Europa links liggen.
Het asielbeleid deugt van geen kanten concludeert u, wat vindt u het zwaarwegendst?
‘Dat dit systeem zoveel doden kost. Het moet mensen van levensgevaarlijke situaties en vrijheidsberoving redden, in plaats daarvan jaagt het vele duizenden de dood in, en stelt het nog veel meer mensen bloot aan verkrachtingen, berovingen, slavernij en zo meer. Kortom, het berokkent meer leed dan dat het beschermt. Pervers. Dan hebben we het nog niet eens over wie niet krachtig en vermogend genoeg is om op weg te gaan: vrouwen, kinderen, ouderen, gehandicapten en zieken. Ook niet over zoveel vluchtelingen die niet weg kunnen, zoals de Jemenieten, of de Rohingya’s uit Myanmar.
Zelfs als je allerlei grote gevolgen voor de transit- en de ontvangende landen buiten beschouwing laat, en alléén maar kijkt naar de belangen van de werkelijke vluchtelingen, zelfs dán is het asielbeleid contraproductief, inefficiënt en inhumaan.’
Waarom horen we dit zo weinig?
‘We houden ons bezig met mensen die hierheen komen. Het is de psychologie van de nabijheid. Er is meer empathie voor een Georgisch gezin dat teruggestuurd wordt, ook al worden de gezinsleden niet vervolgd, dan voor abstracte Jemenieten. De burgeroorlog in Jemen is feitelijk veel erger dan de situatie van Syrische vluchtelingen die al veilig in Turkije zijn.
In dit debat laten mensen graag zien dat ze aan de goede kant staan – en anderen dus aan de verkeerde kant. Dat maakt het ook zo’n aantrekkelijk politiek strijdmiddel dat kiezers kan mobiliseren — zowel voor rechtse als linkse partijen.’
U wijst ook nadrukkelijk op chantage door autocraten.
‘Daar zijn veel voorbeelden van. Zorgwekkend was het dat eind 2021 dictator Loekasjenko van Wit-Rusland plotsklaps luchtverbindingen met Irak opende om mensen uit het Midden-Oosten op te halen en ze met bussen naar de Poolse en Litouwse grens te vervoeren. Hij maakte er geen geheim van dat hij ze als chantagemiddel gebruikte, omdat hij vond dat Europa de sancties tegen zijn land moest opheffen. Polen en Litouwen sloten hun grenzen en stuurden mensen terug, met als gevolg dat enkele tientallen mensen in de winterse kou om het leven kwamen.
In dit debat laten mensen graag zien dat ze aan de goede kant staan.
De EU steunde dit terecht, anders was de chaos in Oost-Europa niet te overzien geweest. Chaos had goed in Poetins straatje gepast, want hij was al van plan om Oekraïne binnen te vallen. Dat weten we achteraf, maar Europa had anders niet zo kunnen reageren op zijn aanval op Oekraïne als nu is gebeurd.’
Regelmatig wordt u tegenover hoogleraar Leo Lucassen geplaatst, die stelt dat asielzoekers nodig zijn, omdat Nederland en Europa arbeidstekorten hebben en vergrijzen.
‘Dat vluchtelingen onze demografische en arbeidsmarktproblemen kunnen opvangen, is een fabeltje. Het duurt doorgaans heel lang voordat hun bijdrage op de arbeidsmarkt meer oplevert dan ze kost. Ik toon dit aan met Duitse cijfers, maar Nederlandse participatiecijfers zijn net zo min rooskleurig. Zo hebben verreweg de meeste Syriërs een laag opleidingsniveau. Velen van hen komen uit strenge patriarchale systemen, waar de participatie van vrouwen zeer laag is. Wereldwijd heeft Syrië de op een na laagste arbeidsmarktparticipatie van vrouwen. Die verandert niet opeens als ze hierheen komen. De meeste migranten hebben überhaupt geen vervolgopleiding. Veel Syrische en Afghaanse vrouwen maakten zelfs de lagere school niet af.’
Dat IS-aanhangers in de asielstroom zouden meereizen, werd lang weggewuifd. Die naïviteit, of goedgelovigheid had een hoge prijs. Bataclan (2015), Zaventem (2016), Nice (2016), een Franse leraar onthoofd, een Franse priester de keel doorgesneden, Kerstmarkt Berlijn (2016 ), Ramblas Barcelona (2017), CS Amsterdam (2018), het concert van Ariana Grande in Manchester (2017), Reading (2020), het zijn fatale voorbeelden. Wat is er misgegaan?
‘We hebben geen controle over de instroom. Hoe makkelijk kun je het mensen met kwade bedoelingen maken, als ze zonder enige identificatie worden toegelaten? IS kon zijn aanhangers via de Balkanroute Europa insturen. Ze namen andere identiteiten aan, veranderden hun leeftijd en logen over hun land van herkomst.
Een voorbeeld van alles wat er kan misgaan, is de aanslag in 2016 op de Kerstmarkt in Berlijn. (De Tunesiër Anis Amri reed met een gestolen vrachtwagen de markt op, twaalf mensen kwamen om, vele gewonden – red.). Jaren ervoor kwam Amri zonder papieren Italië binnen. Na een lange procedure werd hij afgewezen, maar omdat hij beweerde minderjarig te zijn, kwam hij in een jeugdtehuis, waar hij zich misdroeg en personeel aanviel. Hij moest Italië verlaten, maar kon zonder papieren niet terug naar Tunesië. Amri vertrok naar Duitsland, begon daar opnieuw een asielaanvraag onder een andere naam, waarbij hij beweerde dat hij uit Egypte kwam. In Duitsland heeft hij met verschillende namen zo’n twintig asielaanvragen ingediend, met telkens ook de bijbehorende uitkeringen. Uiteindelijk pleegde hij die aanslag.
We hebben geen controle over de instroom.
Ook in Nederland zijn asielzoekers oververtegenwoordigd onder verdachten en daders van misdrijven. Zes jaar na de verblijfsstatus, gecorrigeerd naar leeftijd en geslacht worden ze ruim twee keer zoveel aangemerkt als verdachte dan Nederlanders zonder migratieachtergrond. De niet-erkende asielzoekers zijn hierin niet meegenomen.’
Heeft u onderzocht hoe de media met dit soort feiten omgaan?
‘Het asielthema zorgde mede voor de opkomst van rechts-populistische partijen in veel landen. Asielzoekers werden een politieke splijtzwam binnen en tussen Europese landen. Reden om je daar als burger ernstig zorgen over te maken. Veel media draaien echter om de hete brij heen, of vergoelijken. Aanslagplegers zouden psychische problemen hebben, criminaliteit schrijven ze toe aan het feit dat het jonge mannen zijn, of omdat het beleid uitzichtloos voor ze is. Populistische partijen benadrukken ondertussen deze aspecten van de vluchtelingenproblematiek.
Dat er vooral alleenstaande jonge mannen binnenstromen, is een rechtstreeks gevolg van ons vluchtelingenbeleid. Ze komen vaak uit patriarchale culturen die veelal geen idee hebben van democratische verhoudingen en verhoudingen tussen de seksen. Behalve persoonlijke factoren en psychische problemen is er voor terreur echter een inspirerende ideologie nodig, een gevoel dat je handelt in naam van een groter belang. De daders van terreuraanslagen in West-Europa sinds 2015 zijn allemaal moslim. Veel Jezidi- en christelijke vluchtelingen kampen ook met psychologische problemen, maar tot nu toe pleegden zij geen terreurdaden.’
U refereerde aan de ramp voor de Griekse kust, waarbij circa zeshonderd mensen omkwamen. Wat kunt u hierover zeggen?
(Diepe zucht) ‘Zulke rampen zijn het gevolg van het probleem dat ik beschrijf: dat we mensen pas asiel bieden als ze zich bij de buitengrens melden. Omdat die grenzen grotendeels over zee bereikbaar zijn, stappen ze in een bootje. De beloning is groot: zodra ze voet op Europese bodem zetten, kunnen ze vrijwel zeker blijven, en dat weten ze. Zelfs als ze niet politiek vervolgd worden of uit een oorlogsgebied komen. Zelfs als hun verzoek wordt afgewezen. Het uitzettingsbeleid functioneert namelijk niet.
Zodra ze voet op Europese bodem zetten, kunnen ze vrijwel zeker blijven.
Mensen uit arme regio’s, en vluchtelingen die al veilig in een land met een lager welvaartsniveau zijn opgevangen, zoals Turkije, hebben er een enorm bedrag voor over om naar Europa te kunnen. Op die gezonken boot zouden ze 5.000 tot 10.000 euro hebben betaald. Bovendien hebben ze al smokkelaars betaald om eerst naar Libië te reizen.’
De Volkskrant schreef in een analyse (17 juni): ‘Zolang er in Europa geen politieke wil is om de kwaliteit en capaciteit van reddingen op de Middellandse Zee op te voeren, blijven er naamloze graven bij komen.’
(Schamper) ‘Dat is bewezen onzin. Honderdduizenden mensen zijn al van zee gered door het grens- en kustwachtagentschap Frontex en particuliere schepen. Italië zette in 2013-14 zo ongeveer zijn hele marine in om mensen te redden. Toch steeg het aantal doden. Smokkelaars willen zoveel mogelijk winst. Als ze zien dat mensen al halverwege worden gered, zetten ze nog meer asielzoekers op nog wankelere boten. Onvoorspelbaar blijven het weer, en bijvoorbeeld motorpech.’
Ook kinderen onder twaalf jaar worden inmiddels alleen op reis gestuurd, meldde het tv-programma Nieuwsuur.
‘De discussie over het vluchtelingen- en asielbeleid wordt moreel erg kortzichtig gevoerd. We moeten er toch realistischer over zijn dat vrijwel niemand die naar Europa komt, direct vlucht voor oorlog of geweld. Ze komen uit veilige landen, en willen een beter leven. Dat wordt nu ook via kinderen afgedwongen. Rechters, activisten en politici, vinden dat kinderen zo snel mogelijk met hun gezin herenigd moeten worden. Ze mogen niet worden teruggestuurd, zelfs niet als ze uit een veilig land komen. Hierdoor worden er steeds meer minderjarigen vooruit gestuurd. Ouders riskeren het leven van hun kind, maar als diens reis naar Nederland lukt, mag het hele gezin nareizen, en krijgen ze een verblijfsstatus.’
Los van de psychische consequenties voor een jong kind…
‘Nogmaals, het Europese asielsysteem zaait meer dood en verderf dan dat het mensen ervan redt. Iedereen die reddingen op zee, en ruimhartige toelatingen verdedigt, heeft misschien een goed verhaal voor zichzelf en zijn eigen parochie, maar niet voor de mensen die het betreft. Vluchtelingenorganisaties claimen dat ze opkomen voor het vluchtelingenrecht, maar dat klopt niet. Ze willen het oprekken tot een recht voor iedereen die naar Europa wil. Maar het vluchtelingenrecht is nooit bedoeld voor migratie uit redenen van armoede, en ook niet om van een land waar al bescherming is gekregen naar een ander land te kunnen migreren met betere materiële omstandigheden.’
Hoe kan Europa die gordiaanse knoop nog ontwarren?
‘Europa heeft een genereus asielbeleid en een falend uitzettingsbeleid. Om ervoor te zorgen dat zo min mogelijk mensen ervan gebruikmaken, is de situatie in kampen bij de buitengrenzen vaak abominabel. Polen en Griekenland gebruiken pushbacks, Hongarije en Spanje plaatsen hekken. Het is allemaal strijdig met het vluchtelingenrecht, dat stelt dat mensen in principe een asielaanvraag moeten kunnen doen.
Veel beter is het om het beleid grondig te herzien en de prikkel om hierheen te komen, weg te nemen. Dit kan op een wettige manier door de asielprocedures naar derde landen te verplaatsen, buiten de EU naar landen zoals Georgië, Albanië, Tunesië en Rwanda. Die moeten garanderen dat ze het internationale recht respecteren en dat ze een veilig derde land kunnen zijn.
Asielzoekers die zich aan de EU-grens melden, kunnen in die derde landen bescherming krijgen. De meesten vragen dan geen asiel aan, want ze willen helemaal niet naar Tunesië of Rwanda. Waarom zouden ze nog 5000 euro betalen aan een smokkelaar? Als we zeggen: je zegt dat je politiek vluchteling bent, je kunt bescherming krijgen in Albanië, stapt niemand meer in een bootje naar Italië. Echte vluchtelingen moeten dan nog wel een humanitair visum kunnen aanvragen.’
U noemde ook het opnemen van contingenten.
‘Vluchtelingen opnemen via contingenten, wordt wat mij betreft zelfs de hoofdcomponent van het vluchtelingenbeleid. Dus bedoeld voor oorlogsvluchtelingen, en voor slachtoffers van massale groepsvervolging, zoals de Rohingya’s. Zij riskeren allemaal hetzelfde, individuele beoordelen zijn niet nodig. De internationale gemeenschap moet hierover samen overleggen, zoals eind jaren 70 gebeurde met bootvluchtelingen uit Vietnam.
Het gemiddelde aantal asielzoekers in Nederland in de afgelopen tien jaar is 23.000. Dat getal kan een richtsnoer zijn. Een belangrijk voordeel van deze oplossing is dat migratie onderwerp wordt van jaarlijks terugkerende politieke besluitvorming en niet van iets dat ons als een natuurverschijnsel overkomt: landen van herkomst en aantallen worden door de regering bepaald. Iedereen weet waar hij aan toe is. Wanneer het slechter met de economie gaat, kan Nederland er minder opnemen. Ook in een situatie als nu, omdat er al honderdduizend Oekraïners opgevangen zijn.
Oorlogsvluchtelingen opnemen via contingenten, wordt wat mij betreft de hoofdcomponent
Een aantal illegale vluchtelingen dat onder de radar blijft, heeft geen aantrekkelijk leven: zonder legaal werk of uitkering, geen familiehereniging.
Contingenten kunnen beter niet in EU-verband worden afgesproken. Dat geeft alleen maar gedoe vooral van Oost-Europese lidstaten, daar moet je realistisch in zijn. Beter kunnen landen waar de meeste asielzoekers naartoe reizen de handen ineen slaan, zoals Duitsland, Nederland, België, Denemarken en Zweden.’
De Tunesïe-deal, is die gezien uw voorstellen een oplossing?
‘Er is best wat voor te zeggen om Tunesië een helpende hand te reiken. Het enige Noord-Afrikaanse land dat redelijk uit de Arabische lente is gekomen, moet niet afglijden naar chaos. De voorstellen lopen nu wat door elkaar: Tunesië heeft een financiële crisis en een autoritaire president die aan IMF-voorwaarden wil voldoen, Europa wil leningen verstrekken en koppelt er als voorwaarden medewerking in het migratiedossier aan.
Het is beter om twee verschillende akkoorden te sluiten, omdat dit soort verbindingen riskant zijn. Als ergens onmin over ontstaat klapt alles in elkaar. Liever dus een afzonderlijk migratieakkoord met een uitruil op dat gebied, zonder dat er politieke of economische kwesties aan worden verbonden. Bijvoorbeeld Tunesische arbeidsmigranten legale mogelijkheden bieden in ruil voor het terugnemen van afgewezen Tunesiërs en andere asielzoekers die over de Middellandse Zee tóch de sprong hebben gewaagd.’
Op 7 juli viel het kabinet-Rutte IV over asielkwesties.
‘In Duitsland is voor oorlogsvluchtelingen, vooral voor Syriërs, het nareizen beperkt, omdat zij vrijwel allemaal al een beschermde status in Turkije hadden gekregen. Op het voorstel van VVD en CDA om zo’n regeling ook in Nederland in te voeren, is de Nederlandse regering gevallen, terwijl gezinshereniging niet de grote schroef is om aan te draaien. Om de instroom te beperken zijn afspraken met derde landen nodig.
D66 en de CU blokkeerden het voorstel, met het meestal onjuiste argument dat we daarmee gezinsleden in oorlogsgebieden zouden achterlaten. Dat doet het goed voor de bühne in Nederland. Maar wie zich écht zorgen maakt over families en gezinnen, moet zich voor een ander vluchtelingenbeleid inzetten: beleid waarin we hele gezinnen direct en veilig uit vluchtregio’s ophalen. Nu verscheurt het asielbeleid juist gezinnen, omdat jonge mannen, en steeds vaker minderjarigen vooruit gestuurd worden en hun leven moeten riskeren. Families betalen bovendien hun hele vermogen aan criminele smokkelaars. Dat die status quo verdedigd wordt met een beroep op humaniteit en gezinsvriendelijkheid, getuigt op zijn best van kortzichtigheid — op zijn slechts van schijnheiligheid.’
Bio
Ruud Koopmans (1961) woont al dertig jaar in Duitsland. Hij is hoogleraar sociologie aan de Humboldt Universiteit in Berlijn en directeur Migratie, Integratie en Transnationalisering aan het Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung (WZB). In de afgelopen jaren onderzocht hij onderwerpen als de oorzaken van extreemrechts geweld, integratiebeleid, moslimfundamentalisme, en effecten van multiculturalisme op vertrouwen en sociale cohesie.
In de internationale vakliteratuur is hij een van de meest geciteerde Nederlandse sociale wetenschappers. Koopmans is (mede)auteur van meer dan tien boeken en meer dan honderd wetenschappelijke artikelen. Dit voorjaar verscheen zijn boek De Asielloterij, Het Europese vluchtelingenbeleid van 2015 tot de Oekraïneoorlog en hoe het beter kan — in het Duits en het Nederlands. Binnenkort volgt een Deense versie.
Dit artikel verscheen eerder in HP/De Tijd (september 2023).
De Asielloterij
Prometheus, 2023
9789044652697
