In kindcentrum Mondomijn lopen kinderen op en neer tussen de ruimtes voor rekenen, wereldoriëntatie en het atelier voor techniek en creatieve vakken. Deze verdieping, onder het pannendak van een groot woonhuis-vormig schoolgebouw, is de werkruimte voor kinderen van 6 tot 9. Kinderen kiezen zelf voor werken aan een tafeltje, op een kruk of op een van de opvallende ronde banken – die door de kinderen zelf ontworpen zijn.
Persoonlijk onderwijs
Mondomijn, in de Helmondse nieuwbouwwijk Brandevoort, kiest rigoureus voor persoonlijk onderwijs. Directeur Joke Tillemans en haar team hebben het kindcentrum (basisschool en kinderopvang ineen) in 2009 samen met ouders en het bedrijfsleven uit de regio bedacht. Het resultaat was een school voor kinderen van 0 tot 12 jaar. Een school zonder klassen. De kinderen zitten in vier ‘domijnen’ met ruim honderd leerlingen van ongeveer dezelfde leeftijd.
Iedere leerling volgt hier een programma op maat, met naast taal en rekenen bijvoorbeeld ook piano, voetbal of koken. Kinderen beslissen grotendeels zelf wat ze willen leren, en in welke volgorde. Vrijblijvend is dat niet: ze moeten zelf doelen stellen, en daaraan werken. Zo leidt Mondomijn kinderen op ‘voor banen die nu nog niet bestaan’, zegt Tillemans.
Cultuurshock
Na zo’n basisschool is de overstap naar het voorgezet onderwijs voor veel leerlingen namelijk nogal een cultuurschok. Ineens krijgen ze klassikale lessen, volgens een lesrooster. Tillemans hoorde van een gesprek tussen twee zussen. Een 13-jarige oud-leerling vertelde haar jongere zusje hoe ze in de wiskundeles aan Engels was begonnen – omdat ze al klaar was met wiskunde. De docent gaf strafwerk. Tillemans: “‘Wat heb je daarvan geleerd?’, vroeg het jongere zusje. ‘Dat wiskunde wiskunde is, en Engels Engels’, zei de oudste.”
We zouden kinderen moeten leren dat ze op het voortgezet onderwijs geen feedback mogen geven.
Tillemans rilt van die conclusie. “We zouden eigenlijk onze oudste kinderen moeten leren dat ze docenten op het voortgezet onderwijs geen feedback meer kunnen geven. Dat ze niet zomaar naar de wc kunnen gaan of pauze kunnen nemen. En dat ze hun vinger moeten opsteken, in plaats van oogcontact zoeken, zoals wij hier doen.” Zonde, vindt Tillemans. Haar school wil kinderen opleiden tot zelfredzame, creatieve en onafhankelijke geesten. Waarom zou je dat op de middelbare school weer ongedaan maken?
Machtspositie
“Ik moest strak in het gareel. Huiswerk maken, zitten en luisteren: echt iets heel anders dan ik gewend was”, zegt oud-leerling Job van Splunder (15). Ook aan de ‘machtpositie’ van docenten op zijn nieuwe school kon hij niet wennen. “Naar ons luisterden ze amper.” Job, die hoogbegaafd is, is inmiddels twee middelbare scholen verder. Door alle gedoe bleef hij zitten in 3 havo. Nu zit hij op een montessorischool in Eindhoven, en daar is hij voor het eerst weer op zijn plek.
Ook Désirée Rijpert-de Ruijter, moeder van drie Mondomijn-kinderen, verbaasde zich over de middelbare school. “Bij Mondomijn zijn kinderen gewend elkaar uitleg te geven of te vragen. Toen mijn dochter dat op haar middelbare school deed, werd ze berispt omdat ze zat te kletsen”, zegt ze. “Een andere keer was ze klaar met de leerstof, maar ze kon niet verder omdat er eerst een proefwerkweek aankwam. Dat is toch zonde van ieders tijd en talent?”
Mijn dochter werd berispt toen ze uitleg gaf
Oud-leerlingen smeekten Mondomijn zowat om een middelbare school te starten. Job schreef zelfs een brief met een eerste opzet voor zo’n school. En een enquête liet zien dat 83 procent van de ouders zijn kind ‘waarschijnlijk tot zeker’ naar het voortgezette Mondomijn zou laten gaan.
Eigen niveau
Ook Lieke (11), die met een groepje vriendinnen aan taal werkt, zou voor de middelbare school van Mondomijn kiezen. Als er tenminste voldoende aandacht is voor techniek. Dat schort er op de basisschool nog wel aan, vindt ze. “Maar het is zo fijn dat je hier op je eigen niveau kunt werken”, zegt ze. “Ik zit voor rekenen al boven groep 8, maar voor spelling nog op eind groep 6. Op sommige middelbare scholen zou ik knettergek worden van de talen en me in de wiskundeles juist vervelen, en de docent klieren.”
Maar hoe bedenk je zo’n nieuwe middelbare school? Directeur Tillemans vroeg drie ouders om te gaan kijken op andere bijzondere en reguliere middelbare scholen. Ze maakten een boekje met ideeën. Daarna gingen zes Mondomijn-leerkrachten met zes docenten van middelbare scholen uit de regio aan de slag om het voortgezet onderwijs van Mondomijn te ontwerpen. Soms leverde dat spraakverwarring op. Dan vroegen de docenten van het middelbaar zich ineens af hoe dan ‘het rooster’ van de nieuwe school eruit zou komen te zien. Een rooster? Daar moeten Mondomijners hartelijk om lachen.
Vragen uit de praktijk
Ze ontwierpen een middelbare school met een vijfde en zesde ‘domijn’ (van 12 tot 15 en van 15 tot 18 jaar). Net als op de basisschool zijn er geen klassen en vakken, en zitten kinderen van alle niveaus door elkaar. Ze leren via projecten en onderzoeksvragen uit de praktijk, waarin bijvoorbeeld zowel aardrijkskunde als geschiedenis zit. Pas aan het eind van de opleiding wil Mondomijn ‘toewerken’ naar examens in specifieke vakken.
De school wil het liefst onderwijs geven op alle niveaus: vwo, havo en vmbo. Tillemans is daarover in gesprek met besturen van middelbare scholen uit de regio. Als ze de nieuwe school samen met hen start, scheelt dat papierwerk. Volgens Tillemans is er veel belangstelling. Met een bestuur is ze er bijna uit. Als dat snel genoeg lukt, kan de school mogelijk in september dit jaar beginnen.
Maatwerkdiploma
Tillemans hecht eraan dat leerlingen ook in het voortgezet onderwijs op elk vlak kunnen werken op hun eigen niveau. Leerlingen kunnen daarom straks kiezen voor een normaal diploma of een maatwerkdiploma. Dat bestaat officieel niet, maar leerlingen die dat willen, kunnen daarom via staatsexamens afstuderen op verschillende niveaus, met deelcertificaten per vak. “Andere scholen experimenteren daar al mee”, zegt Tillemans.
Prachtig als wij leerlingen naar een eigen bedrijf of werkplek kunnen begeleiden
De school afsluiten met een diploma is wat haar betreft niet eens per se nodig. Ze denkt aan een ‘startkwalificatie’ in de breedste zin van het woord. “Niet voor iedereen is een diploma haalbaar. Het lijkt me prachtig als wij kinderen die anders tussen wal en schip zouden vallen, naar een werkplek of een eigen bedrijf kunnen begeleiden.”
Regels
Botsen die plannen dat niet met allerlei regels? Tillemans glimlacht. “Toen wij begonnen met de basisschool en kinderopvang, constateerde de onderwijsinspectie al dat wij niet voldeden aan allerlei standaarden. Een toetskalender? Groepshandelingsplan? Pestprotocol? Hebben we niet. Maar we kunnen uitleggen wat we wel doen: we leggen per leerling uitgebreid verantwoording af, in een gepersonaliseerd leerplan. We geven geen cijfers, maar houden de groei van leerlingen goed in de gaten. Onze ervaring: het kan wel, als je het maar uitlegt.”
Het kan wel, als je het maar uitlegt
De inspectie volgde Mondomijn kritisch, maar raakte overtuigd. Het afgelopen jaar kreeg de school het predicaat ‘excellent’. Tillemans: “De inspectie zegt nu: ‘het mag wél anders.’ Dat getuigt van lef.”
Ook Laterna Magica bijna klaar voor middelbaar
Ook in Amsterdam wil een basisschool met een bijzonder concept starten met voortgezet onderwijs. Directeur Annette van Valkengoed van Laterna Magica verwacht voor de zomer te kunnen melden of de school in 2018 van start kan gaan. Laterna Magica won vorig jaar een wedstrijd voor onderwijsvernieuwers van de gemeente, en kreeg geld en steun om haar plan te verwezenlijken.
Ook bij Laterna Magica staat volgens Van Valkengoed de persoonlijke ontwikkeling en ‘innerlijke drive’ van kinderen centraal. Kinderen werken niet in jaargroepen, maar in grotere ‘units’, met veel ruimte voor spel, onderzoek en individuele begeleiding. Net als Mondomijn is Laterna Magica kinderopvang en basisschool ineen. Kinderen gaan ernaartoe van 0 tot 12.
“De knip bij 4 jaar hebben we weggehaald”, zegt Van Valkengoed. “Maar er zit nu nog een knip in de schoolloopbaan van kinderen als ze 12 zijn. Daar is geen enkele ontwikkelingspsychologische reden voor. Bij ons blijven kinderen nooit zitten: ze ontwikkelen zich in hun eigen tempo, op het ene gebied sneller dan op het andere. Soms zijn ze op onderdelen al toe aan het niveau van het voortgezet onderwijs, en op andere nog niet. Daarbij komt dat het selectiemoment voor sommige kinderen te vroeg komt. Vaak wordt er met entreetoetsen in groep 6 al op voorgesorteerd op het niveau op de middelbare school. Dat is echt niet goed. ‘De traagst groeiende boom kan ook de hoogste worden’, zegt neuropsycholoog Jelle Jolles.”
