Nuri Bilge Ceylan ontwikkelt zich tot een van de toonaangevende filmmakers in het filmhuis circuit. Vooral door zijn diepzinnige dialogen, zijn poëtische manier waarop hij de natuur in beeld brengt en zijn ongepolijste karakters. Voor zijn eerste drie films schrijft hij zelf het scenario en voert hij de camera. Soms met zijn eigen ouders of vrienden voor de camera. Vanaf zijn film Climates (2006) (Fipresci prijs Cannes) werkt hij met een groter budget en een meer uitgebreide crew. In Climates spelen Ceylan zelf en zijn knappe vrouw Ebru Ceylan de hoofdrollen, over een echtpaar in crisis.
Wintersleep gaat over Aydin, een acteur en schrijver, die een klein hotel runt in Anatolië, meer precies in het betoverend mooie berglandschap Cappadocië, met ronde bergen die lijken gecreëerd door architect Le Corbusier.
Tsjechov
In vlijmscherpe dialogen gaat Aydin gesprekken aan met zijn pas gescheiden zus en zijn van hem vervreemde mooie vrouw. Die dialogen lijken zo uit een boek van Dostojewski of Tsjechov te komen. Dat is ook niet vreemd, want deze twee Russische schrijvers vormen samen met Tolstoi zijn grote inspirators.
Hij schreef het scenario voor Winter Sleep, net als bij The Wild Pear Tree, samen met zijn vrouw Ebru Ceylan. Zij schreef ook aan eerdere films van hem mee.
In The Wild Pear Tree zien we Sinan een jonge wat tegendraadse schrijver, die net zijn leraren eindexamen heeft voltooid en wacht op de uitslag. Hij zoekt zijn ouders en zusje op in Anatolië en raakt verstrikt in familie perikelen. Het boek wat hij schrijft heeft dezelfde titel als de film. Het lijkt er op dat de film die zich ontvouwt, hetzelfde is als het boek dat hij heeft geschreven.
In zijn prachtige landelijke geboortestreek gaat hij allerlei mensen opzoeken. Zoals een in de regio bekende en wat knorrige schrijver, die naar hem luistert maar ook de maat neemt. Hij ontmoet andere personages uit zijn geboortestreek zoals een uitgever, zijn oude jeugdvriendin, waar hij nog steeds gevoelens voor heeft en botst met zijn vader die zijn hard verdiende geld regelmatig vergokt.
Existentieel
Net als in zijn prachtige Winter Sleep is het hoofdpersonage op zoek naar betekenis en zingeving. De dialogen zijn weliswaar lang, maar filosofisch en existentieel van aard, zonder pretentieus te worden. In het filmfestival in Cannes was dit jaar een filmcriticus, die opmerkte dat ‘The Wild Pear Tree de beste film is die hij ooit heeft gelezen’. De dialogen zijn zo interessant en gaan zo snel dat je het nauwelijks kunt bijhouden.
Maar het zijn niet alleen de dialogen die zo boeiend zijn, ook de manier waarop het ruige en ongerepte berglandschap van Anatolië in beeld is gebracht is ongeëvenaard. Soms speelt Ceylan met werkelijkheid en fantasie. Zoals in een sprookjesachtige scène waar Sinan zijn oude jeugdvriendin weer ontmoet onder een oude boom. De zon schijnt door de bladeren en de wind waait, filmpoëzie op zijn mooist.
Voor Ceylan zijn niet alleen de dialogen cruciaal, maar ook de stijl van filmen en het oproepen van de juiste sfeer. Zijn films worden soms vergeleken met die van Ingmar Bergman, Robert Bresson en Michelangelo Antonioni door hun compromisloze maar humane kijk op hun personages. En de melancholieke, maar rake observaties van de human condition. Dat wordt mooi geïllustreerd door een scéne waarin Sinan twee voor hem bekende Imans aantreft op een wandeling. Het is fascinerend maar soms onnavolgbaar. Met woorden als verbinding, ontkenning en de overtuiging dat mensen verbonden zijn met elkaar door talloze onzichtbare draden. Een Iman vraagt aan Sinan of hij in een wereld wil leven zonder God of met. Na een korte pauze antwoord hij dat leven met een God hem zinniger lijkt.
Het is fijn en bijzonder dat er nog filmmakers zijn als Nuri Bilge Ceylan, die hun eigen innerlijk weg volgen wars van trends en conventies.
Jaap Mees
