Dit is een bloedstollende maand voor liefhebbers van grootschalige epische fantasieseries. Met de film Avengers: Endgame breit Marvel een voorlopig einde aan een langlopende verhalencyclus. Een gigantisch universum dat zich uitstrekt over meer dan twintig films, van 2008 tot nu. In dezelfde lente sluit HBO de enorme hitserie Game of Thrones af, die in 2011 begon en uit acht seizoenen bestaat. Natuurlijk kunnen we nu eindeloos gaan zaniken over hoe tevreden wij als fans zijn over het einde van de reeksen. Maar we hebben ook de kans om veel interessantere analyses te maken.
Als je een cultuur wilt begrijpen, moet je kijken naar de prominente verhalen binnen die cultuur. Waar kunnen we beter beginnen dan bij deze twee reeksen? In dit artikel leg ik de vijanden, de helden en de verhaallijnen van Marvel en Game of Thrones onder de loep. Wat zeggen deze hedendaagse mythen over de tijd waarin wij leven?
De klimaatcrisis
In allebei de verhalencycli verwijst de grote eindbaas naar de klimaatcrisis in onze echte wereld. Marvel komt met de blauwe schurk Thanos (kort voor het Griekse woord thanatos, ‘dood’). Thanos heeft het meesterplan om een willekeurig percentage van onze wereldbevolking uit te roeien. Als dat is gelukt, heeft hij het probleem van de overbevolking met een knip van zijn vingers opgelost. Wij mensen zijn voortaan met te weinig om de aarde uit te kunnen buiten door onze overconsumptie.
In Game of Thrones is de Night King de grote vijand. Terwijl de aardse vorsten elkaar ouderwets afslachten om geld en macht, wordt het aan de randen van de wereld langzaam maar zeker kouder. De winter valt (waar onze aarde opwarmt, koelt Westeros juist af). Steeds meer realisten krijgen het door: hoe erg we elkaar ook haten, onze échte, gemeenschappelijke vijand is de klimaatverandering. En die kunnen we alleen verslaan als we eensgezind samenwerken, of anders eindigen we samen in hetzelfde ijskoude zombieschuitje.
Hoe verslaan we deze vijand?
Waar Game of Thrones en Marvel het over eens zijn is dit: zolang de mensen van goede wil eindeloos met elkaar blijven bakkeleien, maken ze geen enkele kans tegen hun meedogenloze vijand. Een urgente les voor politici in ons actuele ‘klimaatdebat’. Grappig (of zorgwekkend) is echter dat de schrijvers van de series ook niet zo goed weten hoe deze ultieme vijand wél geloofwaardig te verslaan is. Game of Thrones laat de Night King prematuur sneuvelen door een zwaardvechttruc van een jonge sluipmoordenares. Marvel grijpt terug op een beproefd Jezus-motiefje: de grote held is Thanos te slim af, maar laat daarbij zelf messiaans het leven. Het is best mooi om te zien, maar het maakt ons helaas weinig wijzer over het verslaan van onze eigen vijand.
Zonder vrouwen wordt het niets
Toch zit er een belangrijke ontwikkeling in beide heldenverhalen die veelzeggend is: zonder vrouwen komen we er niet. Misschien kwamen oude fantasy-schrijvers, ridderlegenden en religieuze vertellingen er nog mee weg om de wereld door een eenzame, dappere man te laten redden. Dat gaat nu dus niet meer, hè. In Marvel en Game of Thrones beginnen de vrouwen hun gelijkwaardigheid terug te claimen. In Game of Thrones maken de ouderwetse bebaarde koningen (met bierbuik zoals Robert Baratheon, of heel viriel zoals khal Drogo) al snel plaats voor een heel rijk palet aan vrouwen. Slim, sterk, wijs, gestoord, eervol, vals, ambitieus, dapper, geil, sadistisch, alle tinten zijn aanwezig.
Bij Marvel gaat het nog een beetje mondjesmaat, en komt het ietwat laat op gang. Er zit veel ‘man’ in de filmtitels; Iron Man, Ant-Man, Spider-Man, en de titels Captain, Doctor en Dondergod worden aanvankelijk ook masculien ingevuld. Vanaf het begin zijn die mannen evenwel niks waard zonder hun vrouwelijke tegenspelers, en trekken hun vriendinnen in de latere films ook de heldenpakken aan. In dit opzicht bewaart Marvel het beste voor het laatst, want de vrouwelijke Captain Marvel (2019) is zo ongeveer de sterkste van alle superhelden in het universum. Wie de afgelopen tien jaar heeft zitten opletten achter het beeldscherm, herkent wat er is gebeurd. Een nieuwe golf feminisme heeft Hollywood bereikt, en dringt daarmee door tot ons collectief bewustzijn.
Wat moeten we met ‘bevrijders’ ?
Het allerbelangrijkste punt van beide series is de vraag of de mens überhaupt zou moeten weglopen met superhelden. Game of Thrones stelt die vraag in de vorm van de ontsporing van khaleesi Daenerys. Zij bevrijdt slaven, ze sloopt gevaarlijke vijanden en wil de wereld verbeteren met haar draken. Aan het eind van het liedje blijkt ze echter net zo’n fascist als alle andere dictators. Een vergelijkbaar scenario zagen we in The Hunger Games, ook zo’n hedendaags epos. De vrouw (!) die de rebellen naar de vrijheid leidde, blijkt na de bevrijding zelf een beetje enge trekjes te krijgen…
Marvel behandelt dezelfde vraag in meerdere films. Tony Stark, een geniale bouwer van indrukwekkende oorlogsmachines, vernietigt zijn eigen robotleger aan het eind van Iron Man 3. Hij ontwierp de drones om de vrede te bewaken, maar kan niet garanderen dat ze altijd voor het goede doel zullen blijven worden ingezet. Dan maar liever zonder. In Captain America: Civil War legt de overheid alle superhelden aan banden, juist omdat ze bovenmenselijk sterk zijn. Wie bovenmenselijk sterk is, kan een bovenmenselijke bedreiging kunnen vormen als hij ontspoort. Toch, Daenerys?
Uit dit alles komt een westerse identiteitscrisis naar voren. Of ze nou Bush, Clinton of Obama heetten, alle recente kopstukken van Amerika zagen zichzelf als verlichte wereldleiders. Ze gebruikten ‘rechtvaardig geweld’ door hun troepen of raketten naar ’tirannen’ te sturen en andere volken te ‘bevrijden’. Nou, de vraag is hoe goed dat is gelukt in landen als Korea, Vietnam, Irak, Afghanistan. Klopt het Amerikaanse (westerse) zelfbeeld van de grote democratische bevrijders nog wel? Of worden we in Daenerys Targaryen en het droneleger van Tony Stark op cynische wijze geconfronteerd met ons duistere spiegelbeeld? Retorische vragen waaraan onze cultuur zichzelf terecht onderwerpt via populaire fictie.
Conclusie
Filmtechnisch sluiten we deze maand het 2010-decennium af. Er is een mediatijdperk voorbij. Wat zeiden onze verhalen, hoe zullen latere generaties onze cinematische storytelling analyseren? Ten eerste: ze zien dat wij ten langen leste gingen begrijpen dat de vrouw niet alleen maar sexy bijrol, zorgende moeder of ondersteunende echtgenote is. Ten tweede: ze zien dat het westen steeds meer in de knoop raakt met zichzelf. Bestaat dat eigenlijk wel, een good guy met het sterkste leger ter wereld, of zijn onze drones van de democratie eigenlijk moorddadige draken? Ten derde: ze zien dat we heus wel wisten dat onze echte vijand ‘klimaatverandering’ heette. Dat we eigenlijk moesten ophouden met ons onderlinge ijdele gekibbel, omdat het anders te laat was.
Des te verbaasder zullen ze zijn dat we kennelijk al die tijd niets beters te doen hadden dan elkaar op fora, middels petities en in tweets en artikelen de harses in te slaan in een vurig debat over iedere scène van Marvel-films en Game of Thrones.
Meer van Alain Verheij:
– Waarom je niet boos hoeft te zijn over de ontsporing van Daenerys Targaryen.
– Zes missers die je veel te vaak ziet in onze media.
– Nou, dat was Game of Thrones alweer. Wat moeten we hiermee?
