Op dinsdag 22 maart verschijnt het tweetalige rapport “Het verraad van Anne Frank: een weerlegging / The betrayal of Anne Frank: a refutation.” In het rapport wordt het onderzoek door het zogenaamde “coldcaseteam Anne Frank” kritisch bekeken door vakspecialisten.
Voorafgaand aan de presentatie van het rapport een terugblik op de ontwikkelingen sinds deel 3-IV van deze serie.
Duitsland
De Verlagsgruppe HarperCollins, de uitgever van de Duitse vertaling, weet nog steeds niet wanneer en of de Duitse versie – Der Verrat an Anne Frank – zal worden uitgebracht, zo vertelde woordvoerster Anne-Marie Mamar ons vandaag.
Historicus Dieter Pohl, hoogleraar moderne geschiedenis aan de Universiteit van Klagenfurt en gespecialiseerd in het nazibestuur in het bezette deel van Oost-Europa en de Holocaust in Polen en de Oekraïne, die door de uitgeverij in de voorpubliciteit voor de Duitse versie als meewerkende vakspecialist werd genoemd, wil zijn naam er niet langer aan verbinden, aldus Christoph Gunkel in Der Spiegel.
Pohl: “Ik vond de hele cold-case benadering tamelijk onsympathiek, maar dat is een kwestie van smaak. De uitgever drong desalniettemin aan en vroeg of ze mijn naam toch mochten gebruiken. Uiteindelijk ging ik akkoord. Op dat moment besefte ik niet op wat voor een tijdbom ik zat.”
Maar wat was Pohls rol precies? Hij is immers niet gespecialiseerd in de Duitse bezetting van Nederland.
Der Spiegel: “Volgens Pohl had hij de hoofdtheorie van het boek, dat de onderduikers in het Achterhuis zouden zijn verraden door een Joodse notaris, niet had kunnen checken, omdat hij niet bekend is met alle details. Daarom was hij met de uitgever overeengekomen dat hij alleen de delen van het boek zou onderzoeken die in het algemeen betrekking hadden op de nazi-bezetting en de historische achtergrond.”
Tsja.
Hoewel er van de Duitse versie alleen een samenvatting voor de pers bestaat, heeft de affaire hem al veel reputatieschade berokkend, zegt Pohl. Aan een eventuele herziene versie van het boek, eerder aangekondigd door de Duitse uitgever, wil hij niet meewerken. Op de vraag of het überhaupt mogelijk is het boek te corrigeren en om te bouwen, gaat Pohl niet in. Historicus Gerhard Hirschfeld, gespecialiseerd in de nazi-bezetting van Nederland, deed dat onlangs wel, in Welt: hij oordeelde dat de opzet van het boek als geheel “niet te redden” was.
De Duitse uitgever had nog een tweede historicus genoemd als medewerker aan de Duitse versie: Matthias Michel. Maar wie dat precies is en wat zijn merites zijn konden Der Spiegel noch Reporters Online achterhalen. En dat brengt ons tot de Nederlandse versie.
Een mysterieuze Nederlandse historicus
Proditione Media BV, het bedrijf achter het coldcaseteam en dat naast auteur Rosemary Sullivan als copyrighthouder op de titelpagina van het boek vermeld staat, beweerde op 16 februari: “De (Nederlandse) uitgever heeft het manuscript intern laten lezen door een historicus.”
Nu staat niets daarover vermeld in het boek. Dus om wie gaat het?
Proditione en uitgeverij Ambo Anthos beantwoordden de vraag daarover van Reporters Online niet.
Een mysterieuze advertentie in Het Parool
Hoewel uitgeverij Ambo Anthos al op 31 januari 2022 had aangekondigd geen nieuwe exemplaren van het boek Het verraad van Anne Frank bij te drukken, verscheen op 24 februari deze advertentie op de rechteronderhoek van bladzijde 7 van de Amsterdamse lokale krant Het Parool.
Adverteren voor een boek dat niet herdrukt gaat worden? Vreemd. Reporters Online informeert bij Ambo Anthos over het hoe en waarom van deze advertentie: geen reactie.
Vervolgens geïnformeerd bij Proditione. Dat bedrijf ontvangt een deel van de royalty’s, waarmee het belang heeft bij verdere verkoop van het boek. Antwoord krijgen we wederom niet.
Wel verschijnen op zowel de site van Ambo Anthos als op die van het coldcaseteam deze verklaringen:
“Ambo|Anthos uitgevers is niet verantwoordelijk voor de advertentie van Het verraad van Anne Frank in Het Parool van 24 februari. Ambo|Anthos uitgevers plaatst op geen enkel medium advertenties voor het boek.”
“Proditione is niet verantwoordelijk voor de advertentie van Het Verraad van Anne Frank in Het Parool van 24 februari. Proditione plaatst op geen enkel medium advertenties voor het boek.”
Daarom maar bij de advertentieafdeling van Het Parool geïnformeerd. De vrouw die de advertentie, à circa 200 euro, verwerkt heeft, vertelt dat deze door een vaste klant was aangeleverd, en dat ze daarom de advertentie zonder er verder over na te denken accepteerde. Die vaste leverancier was het Haagse reclamebureau Auke Smits. Een woordvoerder bevestigt dat het via hun bedrijf geregeld is. Wie de eigenlijke opdrachtgever is mag hij niet vertellen. Wel zegt hij dat zowel de redactie als de advertentieafdeling van Het Parool weten wie die mysterieuze opdrachtgever is, en dat hij het daarom vreemd vindt dat naar Auke Smits verwezen is, te meer daar hij met Parool-redacteur Hanneloes Pen nog uitvoerig contact heeft gehad over de advertentie. Hij geeft ons haar 06-nummer.
Hanneloes Pen reageert geërgerd als we haar vragen naar de omstreden advertentie:
“Dat hebben we zaterdag rechtgezet. Kijk maar in de zaterdagkrant.”
Nu is Het Parool een krant die buiten Amsterdam nauwelijks gedistribueerd wordt. We vertellen haar dat we – als niet-Amsterdammers – geen toegang hebben tot de papieren versie en dat online niets over zo’n rechtzetting te vinden is. “Ik kom erop terug”, zegt ze, en ze verbreekt de verbinding. Erop terug komen doet ze niet.
Uiteindelijk zendt een van onze contacten uit de illegaliteit ons een scan van die rechtzetting:
Klik voor vergroting
Dit “herstel” beantwoordt niet de vraag wie de eigenlijke opdrachtgever was. Het beantwoordt nog minder de vraag waarom Het Parool, één van de twee kranten die voorop liep in het kritiekloze promotiecircus voor het boek, zo angstvallig de identiteit van die opdrachtgever beschermt.
Statistische dwaling
Een belangrijke bijdrage aan de discussie over het boek leverde Casper Albers, hoogleraar statistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. In de Volkskrant van 16 februari wees hij op recente juridische dwalingen die veroorzaakt waren door verkeerde interpretaties van kansberekeningen. Het bekendste voorbeeld in Nederland is de zaak Lucia de Berk: de verpleegster die, op grond van statistische dwalingen waaruit zou blijken dat ze verantwoordelijk was voor meerdere moorden, in 2003 veroordeeld werd tot levenslang. Eerst in 2010, na herziening, wordt ze volledig vrijgesproken.
Dit alles weerhield het coldcaseteam Anne Frank er niet van om op onvolledige gegevens gebaseerde kansberekeningen te gebruiken om notaris Arnold van den Bergh aan te wijzen als dé verrader. En wederom: in het boek staat nergens de “85% zekerheid” – in Het verraad van Anne Frank wordt de notaris met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid aangewezen als de dader.
De 100.000 euro van Amsterdamse belastingbetalers
De Amsterdamse wethouder Touria Meliani verklaarde begin februari dat de gemeente Amsterdam gaat onderzoeken of de 100.000 euro die de aan Proditione Media beschikbaar was gesteld (na dit subsidieverzoek), teruggevorderd kan worden, dit omdat er, volgens de wethouder, „onzorgvuldig en nalatig” is omgegaan met het onderzoek. Een woordvoerder van de gemeente Amsterdam vertelde ons op vrijdag 18 maart dat dit onderzoek nog steeds loopt. Het is vooralsnog onbekend wanneer het afgerond wordt.
Interview met kleindochter notaris Arnold van den Bergh
In zowel Trouw als in Der Spiegel verschenen op 18 maart interviews met Mirjam de Gorter, kleindochter van notaris Arnold van den Bergh, de man die in Het verraad van Anne Frank als de verrader wordt aangewezen – op grond van een opeenstapeling van ongefundeerde aannames en dubieuze verklaringen.
Trouw: “Dat haar grootvader één van de verdachten was, werd haar in het tweede gesprek met de onderzoekers wel verteld. “Maar het coldcaseteam suste mij steeds dat er meerdere scenario’s waren.” Ook op een groots mediaoffensief werd ze niet voorbereid. Ze voelt zich kortom ‘belazerd’ door het team.”
In het Spiegel-interview vertelt ze dat zij en haar man zelf ook onderzoek hebben gedaan naar haar grootvader. Ze achterhaalden dat hij al vanaf begin 1944, maanden voor de arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis, zelf ondergedoken was. En dat hij dus geen enkel motief had om andere onderduikers te verraden. Ze vertelden dit aan het coldcaseteam – dat deze informatie simpelweg negeerde.
De kleindochter werd pas enkele dagen voor de presentatie van het boek verteld dat haar grootvader de verrader zou zijn. Volgens coldcaseteamleider Pieter van Twisk gebeurde dit zo laat, omdat de onderzoekers van het cold case team “gebonden waren aan geheimhouding.”
Een drogredenatie, omdat de hoofdonderzoekers van het coldcaseteam, by the way dezelfde lieden als de eigenaren van Proditione Media BV, onderling af hadden gesproken om alle buitenstaanders in het ongewisse te laten. Geheimhouding? Eerder omertà.
Trouw: “De Gorter wil dat de Amerikaanse hoofduitgever Harper Collins het boek direct uit de handel neemt. De publiciteit rond haar grootvader heeft veel schade aangericht, vertelt ze. “Het voelde echt alsof er een oorlogsmachine over ons heen kwam, omdat de hele wereld de naam van mijn grootvader herhaalde.”
Intussen, in Canada
Ondanks dit alles gaat de verkoop van het boek gewoon door. Vorige week stond de originele Engelse versie nog hoog genoteerd in de Canadese bestsellerlijst. Helaas kon niemand ons vertellen op hoeveel verkochte exemplaren dat duidt.
In het volgende deel van deze serie berichten we over het op 22 maart 2022 te verschijnen rapport “Het verraad van Anne Frank: een weerlegging / The betrayal of Anne Frank: a refutation.”
Deze serie bestaat uit:
Deel I: De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’.
Deel II: De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’: the show must go on.
Deel III: Interview met Rosemary Sullivan. De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’.
Deel IV: De datering van het anonieme briefje.
Deel V: Gerommel in Duitsland en mysterieus gedoe in Nederland.
Deel VI: Ondanks vernietigend rapport blijft HarperCollins het boek wereldwijd verkopen.
Deel VII: Razend knappe tv-documentaire.
Deel VIII: Raad voor Journalistiek: NRC onzorgvuldig in berichtgeving Het Verraad van Anne Frank.
Deel IX: Amsterdam doet heronderzoek terugvordering subsidie.
Deze artikelen zijn ook in het Engels verschenen, zie “The Betrayal of Anne Frank. A 21st century canard“.
Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door het Steunfonds Freelance Journalisten.
De Canard-serie is onderdeel van een reeks artikelen over De Tweede Wereldoorlog als industrie.
1: 75 Jaar Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn.
2: Ciney 2021.
Achtergrond: Tweede Wereldoorlog herinneringscentra, oorlogsbegraafplaatsen en – musea in Nederland, 2021 / bezoekersaantallen 2019.
